Ma’ruza-1 mavzu

Po‘latlarni termik ishlashda sodir bo‘ladigan strukturaviy o‘zgarishlar.
Po‘latlarni termik ishlov berishdan asosiy maqsad uni auste­nit strukturasiga o‘tkazishdir. Austenitning hosil bo‘lishi tipik kristallanish jarayoni bo‘lib, -temir  - temirga aylanishini va  - temirda uglerodning erishini ta’minlaydi. Bir jinsli aus­tenit olish uchun temperaturani yanada oshirish yoki ushbu temperatu­rada ma’lum vaqt po‘latni tutib turish kerak.
Po‘latni qizdirganda austenit donalarining o‘sishi natijasida uning mustahkamligi pasayib borib zarbiy qovushqoqligi kamayadi va darzlar paydo bo‘ladi. Demak, po‘latning donalari qancha mayda bo‘lsa, uning xossalari shuncha o‘zgaradi.

10-rasm. Fe - Fe₃C sistemasidagi po‘latga oid bo‘lgan holat diagrammasi.
Uglerodli po‘latda donadorlikning o‘sishiga temperatura, qiz­dirish muddati undagi uglerod miqdori va po‘latlarni suyuqlanti­rishdagi oksidsizlantirish usullari ta’sir qiladi.
Termik ishlov berishda qotishmalarni qizdirish temperaturalari temir-uglerod holat diagrammasidan foydalanib belgilanadi. Shuning uchun bu diagrammaning po‘latlarga oid qismi bilan tanishib chiqamiz.
Diagrammadan (32-rasm) ko‘rinib turibdiki 727 ⁰C dan pastda po‘latlar perlit va ferrit donalaridan iborat, po‘latdagi uglerod miqdori 0,8 % ga yetganda perlit donalaridan iborat bo‘ladi. Uglerod miqdori oshishi bilan ular perlit va sementit donalariga ajraladi. 727 ⁰C dan temperatura osha borishi bilan yana bu donalar birlasha borib austenit donalariga aylanadi. Austenit donalarining o‘si­shini oldini olish uchun legirlovchi elementlardan: xrom, vol‘fram, vanadiy, molibden va titan qo‘shiladi. Bu bilan po‘latdagi mayda donalar saqlanib qoladi va sifati ham yaxshilanadi.
Po‘latni sovuta boshlaganda undagi donalar parchalana boshlay­di, ya’ni beqarorlashadi. Agar po‘lat asta sekin sovutilsa evtek­toiddan oldingi po‘latlarda ferrit donalari, evtektoiddan keyin­gi po‘latlarda ikkilamchi sementit ajralib chiqadi. Austenit per­litga aylana boshlaydi.
Agar austenit tez sovutilsa yangi mayda donli ferrit-se­mentitli aralashma paydo bo‘ladi. Sovutish tezligi qancha katta bo‘lsa aralashma shuncha mayda donli va yengil bo‘ladi.