Маъруза 12. Узатмалар. Фрикцион узатмалар ва вариаторлар

---

Режа
1. Механик узатмалар тўғрисида умумий маълумотлар.
2. Фрикцион узатмалар тўғрисида маълумотлар ва уларни 
ҳисоблаш.
3. Узатмада ишлатиладиган материаллар.
4. Вариаторлар ва уларни ҳисоблаш.
Таянч иборалар:
Ишқаланиш кучи, ишқаланиш 
коэффициенти, каток, диск, сирпаниш, ейилиш, вариаторлар 
ва сирпаниш коэффициенти, тасмали вариатор, дискли 
вариатор.

---


Механик узатмалар тўғрисида умумий маълумотлар.

Механик узатмалар ёки узатмалар деб, механик энергияни 
маълум масофага тезлик ва моментларни, айрим ҳолларда эса 
ҳаракатлар турини ва қонуниятини ўзгартириб узатишга хизмат 
қиладиган механизмларга айтилади.

Машиналарда узатмаларнинг кенг қўлланилишининг асосий 
сабаблари сифатида қуйидагиларни келтириш мумкин.

1. машиналарнинг ишчи органлари ҳаракатининг тезликлари, 
одатда юриткичнинг оптимал тезлиги билан мос тушмаслиги.

2. кўпинча технологик ва транспорт машиналари учун тезликни 
ростлаш;

3. юриткичлар одатда бир текис айланма ҳаракатни узатишга 
мўлжалланган;

4. юритмаларни ҳар доим ҳам тўғридан тўғри ижро этувчи 
механизмга улаш мумкин эмас, чунки бунга машинанинг ташқи 
ўлчамлари, механик хавф, хизмат кўрсатишнинг қулайлиги 
талаблари имкон бермайди.

---

---

---


Фрикцион узатмалар тўғрисида маълумотлар 

ва уларни ҳисоблаш.

Ишқаланиш кучлари орқали ҳаракатни етакловчи валга узатиш 
учун қўлланиладиган механизмлар фрикцион узатмалар дейилади 
ёки ҳаракатни бир валдан иккинчи валга ишқаланиш кучи 
воситасида ўтказадиган узатмага айтилади.

Фрикцион узатмаларни икки асосий гурухга бўлиш мумкин:

Бошқарилмайдиган, яъни ўзгармас узатиш нисбатли узатмалар.

Бошқариладиган яъни узатиш нисбати равон ва узлуксиз 
ўзгарадиган узатмалар вариаторлар деб аталади.

