Ma’ruza №17 bioxilmaxillikni saqlashning biogeografik asoslari reja

---

MA’RUZA №17 BIOXILMAXILLIKNI SAQLASHNING BIOGEOGRAFIK 
ASOSLARI 
 
Reja: 
1. Biosfera xilma-xilligini tur va ekosistema darajalarida saqlash. 
2. Kamyob va yo`qolib borayotgan turlarni muhofaza qilish.
3. O`zbekistonning “Qizil kitobi”. Dunyo “Qizil kitobi”.
4. Muhofaza qilinadigan hududlarning geografik joylashish prinsiplari. 
Qo`riqxonalar va milliy bog`lar. 
 
1. Biosfera xilma-xilligini tur va ekosistema darajalarida saqlash. 
Xalqaro ekologik hamkorlik. Yer sayyorasi va uning o’ziga xos tabiati 
insoniyatning umumiy yashash makoni, yagona uyi qamda yashash vositasi 
hisoblanadi. SHuning uchun yuz berayotgan ekologik gangliklarni bar-taraf etish 
yer yuzidagi barcha xalqdar va davlatlarning umuminsoniy vazifasidir. 
Sayyoramizda Xalqaro ekologik xdmkorlikning zarurligi quyidagi hollar bilan 
belgilanadi: 
 Yer sayyorasi va uning o’ziga xos tabiatini insonga ma’lum bo’ltan Olamda 
yagona ekanligi; 
 Yer tabiati va biosfera yaxlit tizim sifatida mavjud bo’lib inson va jamiyat 
uning tarkibiy qismi ekanligi; 
 insoniyatningbarcha ishlab chiqarish faoliyatini moddiy negizi tabiat 
ekanligi; 
 tabiatdagi salbiy o’zgarishlar va atrof-muhitga angropogen ta’sir ko’lami 
jihagidan butun sayyoraga tazyiq ko’rsaguvchi jarayonlar ekanligi; 
 hozirda yuzaga kelayoggan ekologik muammolarni hal etishga ko’p hollarda 
bir yoki bir nechta davlatlarning imkoniyatlari yetarli emasligi; 
 barcha insoniyatning birgalikdikda harakati sayyoramizdaga ekologik vaziyatni 
yaxshilashning eng maqbul yo’li ekanligi. 
Xalqaro ekologik hamkorlik (XEH) deyilganda ~ yer yuzidagi barcha mamlakat 
(xalq)lar tomonidan tabiat muhofazasiga doir xalqaro kelishuv-shartnoma, 
konventsiyalar guzish, xalqaro ekologik me’yorlarni ishlab chiqish va ularga 
rioya etilishini hamkorlikda nazorat qilish, umumsayyoraviy va hududiy 
ekologik muammolarni birgshshkda hal etish, ilmiy tadqiqotlar vaturli xalqaro 
anjumanlar o’tkazish kabi keng ko’lamli chora-tadbirlar kompleksi tushuniladi. 
XEH quyidagi tamoyillarga asoslangan bo’lishi lozim: 
 sayyoramizdagi har bir inson sog’lom ekologik sharoitlarda yashash huquqiga 
ega eganligi; 
 har bir mamlakat atrof-muhit va gabiiy resurslardan o’z fuqarolari manfaatlari 
yo’lida foydalanish huquqiga ega zkanligi; 
 bir davlatning ekologik muvaffaqiyati boshqa davlatlar hisobiga bo’lmasligi yoki 
ularning manfaatlariga zid bo’lishiga yo’l qo’ymaslik; 
 har bir davlat hududidagi ishlab chiqarish faoliyati shu davlatdagi va undan 
tashqaridagi tabiiy muhitga zarar yetkazmasl i gi n i ta’minlash; 

---

 ekologik oqibatlarni bashorat qilib bo’lmaydigan qar qanday xo’jalik va 
boshqaturdagi faoliyatlarni amalga oshirilishiga yo’l qo’ymaslik; 
 tan olingan xalqaro me’yorlar va andozapar asosida atrof-muhit, tabiiy resurslar 
va ulardagi o’zgarishlar usti-dan nazorat o’rnatish; 
 atrof-muxit muhofazasi bo’yicha erkin, keng ko’lamli xalqaro ilmiy-texnik 
axborotlar almashish vatabiatni asraydigan ilg’or texnologiyalarni joriy etish; 
 sayyoramizning biror-bir hududida favqulodda ekologik holat ro’y berganda 
davlatlar bir-birlariga o’zaro srdam ko’rsatish; 
 atrof-muhit muammolari bilan bog’liq barcha kelishmovchiliklarni tinchlik yo’li 
bilan hal etish. 
Hozirgi paytda XEH asosan ikki xil shaklda namoyon bo’lmokda: 1. Atrof-
muhit muqofazasi va tabiiy resurslar-dan oqilona foydalanishga qaratilgan ikki 
yoki ko’p to-monlama davlatlararo bitim, shartnoma va konventsiyalar tuzish. 2. 
Turli xalqaro tabiatni muhofaza qiluvchi uyushma, komissiya va tashkilotlar 
faoliyatida ishtirok etish. XEH umumbashariy qadriyatlarning muxim tarkibiy 
qismi sifagida so’nggi yuz yildan ko’proq vaqtdan beri shakllanib, takomillashib 
bormokda. Uning daetlabki ko’rinishlari XIX asr oxirlaridan boshlab 
hayvonotlardan foydalanishni tartibga solishga qaratilgan davlatlararo harakat 
tarzida namoyon bo’la boshladi. 
Hozirda BMTning mavjud 14 ta ixtisoslashgan tashkilotlaridan 6 tasi atrof-
muhit muhofazasiga aloqador masalalar bilan shug’ullanadi. Jumladan,