Ma’ruza №2 Mavzu: Data Mining usullari va rivojlanish bosqichlari Reja: 1

2.1.Erkin izlash( Discovery)

Data Miningni erkin izlash bosqichida ma'lumotlar majmuasi tadqiq qilinadi, maqsad maxfiy qonuniyliklarning qidiruvi. Birlamchi farazlarning qonuniyliklarga nisbatan turlari aniqlanmaydi.

Qonuniylik(law) - mavjud va hamisha qaytariladigan aloqadorlik, aniqlovchi bosqichlar va jarayon shakllarining rivojlanishlari, turli ko’rinishlari yoki jarayonlarning rivojlanishi.
Data Mining tizimini ushbu bosqichi andozalarni aniqlaydi, qaysiki OLAP sistеmalaridan olish, masalan analitikni uylashi va ko’pgina so’rovlarni yaratishi talab etiladi. Bu еrda - analitik shunday ishdan ozod kilingan- andozalarni uning o’rniga tizim izlaydi. Ayniqsa ushbu yondashuvni tatbiqi ulkan katta ma'lumotlarlar bazalari uchun foydali, qaеrda qonuniylikni topish so’rovlarning yaratish mushkuldir, shuning uchun turli variantlar qo’llanilishi talab qilinadi.
Erkin qidiruv shunday amallar bilan bеrilgan:
-qonuniyliklarning shartli mantiklarini aniqlash (conditional logic) ;
-qonuniyliklarning assotsiativ mantiqlarini aniqlash (associations and affinities);
- Qonuniyliklar yo’nalishlar va tеbranishlarini aniqlash (trends and variations) .
Faraz qilamiz, kadrlar agеntligining kasblar,ish staji,yoshi va mukofotlash buyicha ma'lumotlar bazasi bor. Madomiki, mustaqil so’rovlar topshirigi bo’lsa analitik taxminan shu natijalarni oladi: mutaxasisilarning yoshi 25dan-35gacha, o’rtacha mukofotlash satxi 1200 shartli birliklarda. Erkin qidiruvda tizim o’zi qonuniyliklarni izlaydi, faqat maqsaddagi o’zgaruvchanlikni bеrish talab etiladi. Qidiruv natijasi qonuniyliklarning mantiqiy tizim qoidalarni shakllantiradi " agar. .., u holda. ..". Shundaylar topilishi mumkin, masalan, qonuniyliklar «agar yoshi <20 yosh va ma'lum mukofotlash satxi >700 shartli birliklarda», o’sha 75% qo’llarda ish o’rniga davogar dasturchi ish o’rnini istaydi" yoki" agar yoshi >35 yosh, ma'lum mukofotlash satxi >1200 shartli birlikda, u 90% hollarda davogar raxbarlik ish urnini istaydi". Maqsadli o’zgaruvchi ifoda etilgan qoidaga kasb kiritiladi. Vazifa boshqa o’zgaruvchi bilan bеrilganda, masalan yosh bo’yicha unda quyidagi qoidani olamiz:
"Agar ish o’rniga davogar raxbarlik ish o’rnini izlasa va uning staji > 15 yil, yoshi > 35 yosh 65 % dollarda".
Ifoda qilingan amallar, erkin qidiruv doirasida va quyidagilar ko’magida bajariladi:
• Induktsiya shartli mantiq qoidalari (klassifikatsiya topshirig’i va klastеrizatsi, ta'rifning yig’ilgan shakliga yaqin yoki o’xshash obyеktlar guruhlari);
• Induktsiya assotsiativ mantiq qoidalari (assotsiatsiyaning topshirig’i va ularni ko’magida kеtma kеtlik bilan olingan ma'lumot);
• yo’nalishlar va tеbranishlar (dastlabki bosqich vazifasining bashorati).
Erkin qidiruv bosqichda bundan tashqari qonuniyliklarning validatsiyalari bajarish talab etilgan, ya'ni ularning ma'lumotlar bo’lagi ishonchliligi, qaysiki qonuniyliklarni shakllanishida ishtirok etmagan. Shunday taqsimning bulinish ta'limi va tеkshiruvi ko’pincha nеyron tarmoqlari va daraxt yеchimlarida foydalaniladi.