Ma’ruza №22 bipolyar tranzistorlar (2-qism)

Bipolyar tranzistorning statik xarakteristikalari

Ebers – Moll tenglamalari,

ВТ statik rejimlarini tahlil qilish va statik xarakteristikalarni topish uchun qo'llani-ladi. Chunki, bu tenglamalar tranzistor p-n o'tishlaridagi har qanday kuchlanish-larda uning asosiy xususiyatlarini to‘liq aks ettiradi. Ammo, shuni ham aytib o‘tish kerakki, modelda I_0E va I_0K toklar p-n o‘tishlarning o‘zida zaryad tashuvchilarning generatsiyalanish va rekombinatsiyalanishini hamda Erli effektini e’tiborga olmaydi. Shu sababdan U_B, U_E va U_K ulangan sxemalarda BTning real xarakteris-tikalarini ko‘rib chiqamiz.

Kirish xarakteristikasi deb chiqish kuchlanishining berilgan va o‘zgarmas qiymatlarida, kirish tokining kirish kuchlanishiga bog‘liqligini ko‘rsatuvchi grafikka aytiladi.
UВ sxema. UB ulangan sxemada kirish toki bo‘lib emitter toki I_E, kirish kuchlanishi bo‘lib emitter-baza kuchlanishi U_EB, chiqish kuchlanishi bo‘lib esa kollektor-baza kuchlanishi U_KB xizmat qiladi. Shuning uchun UB ulangan sxema-ning kirish xarakteristikalari KO‘dagi kuchlanish U_KB ning belgilangan qiymatlari-da I_E=f(U_EB) bog‘lanish orqali ifodalanadi.
BTda emitter va kollektor o‘tishlarning o‘zaro ta’siri o‘tishlarga qo’yilgan kuchlanish qutblariga bog‘liq. Masalan, aktiv rejimda KO‘ toki baza - emitter kuchlanishi bilan aniqlanadigan EO‘ tokiga bog‘liq. KO‘ kuchlanishining E0‘ tokiga ta’siri nisbatan sustroq bo‘ladi. To‘yinish rejimida ikkala o'tish bazaga zaryad tashuvchilarni injeksiyalaydi va KO‘ning E0‘ tokiga ta’siri kuchli bo‘ladi. Agar emitter toki I_E da kovaklar toki elektronlar tokiga nisbatan foizning ulush-larini tashkil etish e’tiborga olinsa, simmetrik tuzilmali UB ulangan BTning kirish xarakteristikalar oilasi quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin:

U_KB=0 bo’lganda xarakteristika tenglamasi,

ko‘rinishga ega bo‘lib diod VAXiga o‘xshaydi. Shunga qaramasdan, diodda I₀ ‒ 1/L ga, tranzistorda esa I₀ ‒ 1/L_B ekanligini e’tiborga olish lozim. Aktiv rejimda exp(- qU_KB/kT) ni e’tiborga olmasa ham bo'ladi, unda

Ko‘rinib turibdiki, UB ulangan sxemada kirish xarakteristikasi ordinatalar o‘qida Ig kesma kesuvchi eksponenta orqali ifodalanadi.

22.2-rasm. UB (a) va UE (b) ulangan BTning kirish xarakteristikalari.

KO‘ga berilgan teskari kuchla-nish qiymati ortgan sari Erli effekti hisobiga baza kengligi kamayadi, I₀ esa - ortadi, chunki I₀ baza kengligi L_B ga teskari proporsio-nal bog'langan. Shu sababli, U_KB ortishi bilan kirish xarakteristikalari chapga va yuqoriga siljiydi (22.2, a-rasm).