Ma’ruza 4 osmon sferasining sutkalik aylanishi

28-шакл. Юлдузнинг параллактик учбурчаги.

YUlduzning chiqish va botish momentlarini, shuningdek chiqish va botish nuqtalarining azimutlarini aniqlash uchun Z tomoni 90° ga teng bo‘lgan parallaktik uchburchak PZ ni quramiz (36-shakl). Agar kuzatish nuqtasining kengligi  va yulduzning ekvatorial koordinatalari  va  ma’lum bo‘lsa, masala echimga ega bo‘ladi. YUlduzni chiqish va botish vaqtini, ya’ni S_E va S_w ni aniqlaymiz. PZ uchburchak Z tomonining kosinus formulasiga muvofiq:

cos z = sin  sin  + cos  cos  cos t
bo‘ladi, yoki
sin  sin  + cos  cos  cos t = 0
bundan quyidagi kelib chiqadi:
cost = - tg  - tg (34)
kosinus juft funksiya bo‘lgani uchun (34) ifoda orqali soat burchagi t ni ikkita qiymatini aniqlaymiz. Bu qiymatlar 0 dan +12^h gacha va 0 dan -12^h gacha bo‘ladi. Birinchi soat burchakning qiymati yoritqich botishiga, ikkinchi soat burchakning qiymati yoritqich chiqishiga mos keladi. (6) formulaga muvofiq yoritqich chiqish momenti S_E va botish momenti Sw quyidagicha aniqlanadi:
S_E =  - t; S_w =  + t (35)
Endi chiqish va botish momentlari uchun yulduz azimutini aniqlaymiz. Parallaktik uchburchak PZ ning P tomonini kosinus formulasi bo‘yicha:
cos(90°-)=cos(90°-) cos90° + sin(90°-) sin90°cos(180°-A),
va bundan quyidagi kelib chiqadi:
(36)
cosA bo‘yicha azimutning ikkita qiymatini aniqlaymia:
180°(0°SHunday qilib quyidagiga ega bo‘lamiz:
A_w = A; A_E = 360° – A. (37)


Tayanch iboralar: Sutkalik parallel, osmon meridianlari, birinchi vertikal, meridional zenit masofasi, yoritqich chiqish momenti.


Nazorat savollari

1. 
   YOritqichning sutkalik haroratini tushuntiring?
   
2. 
   Kulminatsiyalarni tushuntirib bering?
   
3. 
   YOritqichning chiqish, botish momentlari va azimutni aniqlashlarni tushuntiring?