Ma’ruza 5 lokomotiv ta’mirlash korxonalarining tayyorlov sexlarida ishlab chiqarishni tashkil etish

26.2. Sexlar va uchastkalarning ishlab chiqarish tarkibi.


Korxonaning ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasini uni tarkibi bilan umumlashtirish kerak emas. Korxona tarkibiga sexlar va ishlab chiqarishga mo`ljallangan xo`jaliklardan tashqari quyidagilar kiradi:
• kapital qurilish va atrof-muhitni himoya qilish bilan bog`liq sex va ho`jaliklar;
• mehnat jamoasiga hizmat ko`rsatish bo`yicha birlashmalar (uy-joy-kommunal ho`jaligi, oshxonalar, sog`liqni saqlash punktlari va poliklinikalar, dam olish uylari va sanatoriyalar, klublar va madaniyat saroylari, bolalar bog`chalari va yaslilar, sport inshoatlari, do`konlar, o`quv kombinatlari va boshqalar);
Boshqaruv va qo`riqlash hizmatlari (zavod boshqarmasi, yong`in havfsizligi bo`linmasi, ruhsatnomalar byurosi va hokazo).
Yordamchi ishlab chiqarishning sex va xo`jaliklari

Sex yoki xo`jalik	Bo`ysinuvi
Asbob-uskunalar	Bosh texnolog bo`limi (BTB)
Ta’mirlash-qurilish	Bosh mexanik bo`limi (BMB)
Ta’mirlash-energomexanik	Bosh mexanik bo`limi (BMB), bosh energetik bo`limi (BEB)
Mexanizatsiya sexi (nostandart jihozlar sexi)	Bosh texnolog bo`limi (BTB)
Transport sexi (ortish-tushirish, utilizatsiya qilish uchastkalari va garaj bilan birga)	Zavod direktorining ta’minot va transport bo`yicha o`rinbosari
Ombor xo`jaligi*	Zavod direktorining ta’minot va transport bo`yicha o`rinbosari
Markaziy o`lchash laboratoriyasi	Bosh muhandis
Metrologiya bo`yicha nazorat laboratoriyasi	Bosh muhandis

Korxonalar ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasi rivojlanishining asosiy mezonlari quyidagilardan iborat:
• korxonaning ishlab chiqarish bo`linmalari soni va o`lchamlarini optimallashtirish;
• asosiy va yordamchi bo`linmalar orasidagi oqilona munosabatlarni ta’minlash;
• ishlab chiqarilayotgan mahsulotning konstruktiv va texnologik bir jinsli bo`lishiga erishish;
• barcha bo`linmalarni korxona hududida oqilona joylashtirish;
• ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish darajasini oshirish;
• korxonaning ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasi komponentlarini ishlab chiqarish quvvati, texnologik jarayonlarni progressivligi, avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish darajasi, kadrlar malakasi va boshqa ko`rsatkichlar bo`yicha proporsionallik prinsipiga mos bo`lishini ta’minlash; tarkibiy tuzilmani mehnat qurollari siljishi vaqti va yo`lini kamaytirish maqsadida texnologik jarayonlarni to`g`ri oqimlilik prinsipiga mos bo`lishini ta’minlash;
• qayta ishlash tizimidagi jarayonlar (korxonaning ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasida) sifati darajasini yakunda yuqori bo`lishini ta’minlash;
• yirik korxona tarkibida ishlab chiqarish predmetli yoki texnologik ixtisoslashgan yuridik jihatdan mustaqil bo`linmalarni yaratish;
• ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmalarini soha bo`yicha yaratilayotgan yangi yutuqlar va yangi mahsulotlarga adaptivligini ta’minlash maqsadida ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmalarini rivojlanishi va loyihalashtirish sohasidagi yangiliklarni muntazam o`rganib borish.
Lokomotivlarni ta’mirlash korxonalarining tashkiliy tuzilmasi ishlab chiqarishning murakkabligi, mahsulot hajmi, sanoat-ishlab chiqarish xodimlari soni va boshqa mezonlarga ko`ra quyidagicha bo`lishi mumkin:
• sexsiz (ikki bo`g`inli) – depo boshlig`i (boshliq o`rinbosari) – uchastka katta ustasi (ustasi);
• sexli (uch bo`g`inli) – zavod direktori (direktor o`rinbosari) – sex boshlig`i (boshliq o`rinbosari) – uchastka boshlig`i (katta ustasi).
Ishlab chiqarish tuzilmasi tashkiliy tuzilma bilan birgalikda korxonaning tarkibiy tuzilmasini hosil qiladi.
Sexning birlamchi boshqaruv-ishlab chiqarish bo`linmasi bo`lib ishlab chiqarish uchastkasi – texnologik, predmet yoki predmetli-texnologik prinsiplar bo`yicha tashkil etilgan ish o`rinlari guruhi hisoblanadi.
Sex uchastkalari soni ishlab chiqarish hajmi ixtisoslashuvi, bajariladigan ishlar murkkabligi, jihozlar tarkibi, ishchilar malakasi va boshqalarga bog`liq. Bevosita sex boshlig`iga odatda ko`pi bilan besh-oltita uchastkalar bo`ysinadi. Sex uchastkalari tarkibi, ularni kooperatsiyalashuvi tartibi va shakli sexning ishlab chiqarish tuzilmasini tashkil qiladi.
Uchastkalarni tashkil etish mezoni bo`lib xodimlar soni hizmat qiladi, u 15-35 kishini (ishlab chiqarish jarayonining xususiyatlariga ko`ra) tashkil qiladi.
Sexning yordamchi tuzulmaviy bo`linmalariga sex mexanigi uchastkalari (texnologik jihozlar va moslamalarni ta’mirlash uchun), sexga biriktirilgan transport, texnik nazorat bo`limlari, omborlar (instrumental, jamlash, ehtiyot qismlar) va boshqalar kiradi.


Nazorat savollari


1. Mehnat qurollari siljishi turlicha bo‘lganda ishlab chiqarish sikli qanday o‘zgaradi?
2. Bosh operatsiya deb nimaga aytiladi?
3. Siljishning ketma-ket turi qachon qo‘llaniladi?
4. Siljishning ketma-ket-parallel turi qachon qo‘llaniladi?
5. “Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi” nima?
6. Ishlab chiqarish sikli nima?
7. Ishlab chiqarish sikliga qanday omillar ta’sir etadi?