Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Maksvell taqsimot qonunining Shtern tajribasida tasdiqlanishi. 
Shtern tajribasi – gaz molekulalarining issiqlik harakati tezliklari bo’yicha taqsimlanishni 

isbotlaydi. Shtern o’z tajribasida, tirqishli

tsilindrning o’qi bo’ylab tarang tortilgan, kumush bilan 
qoplangan plastinali simni oladi (3 - rasm). Plastinali simdan tok o’tganda yuqori temperaturagacha
qizib, kumush molekulalarini bug’lantiradi. Simdan 
uchib chiqayotgan kumush molekulalari asosan
silindrning ichki sirtida ushlanib qoladi. Faqat bu
sirtdagi perpendikulyar tirqishga to’g’ri keluvchi 
molekulalargina undan chiqib,
tsilindr sirtining
nuqtasida yig’ilib, qatlam hosil qiladi. Bu qatlamning
ko’ndalang kesimi 3, B - rasmda ko’rsatilgan. Bu 
qatlam qancha ingichga bo’lsa, molekulalar harakat
tezliklarini shuncha aniq o’lchash mumkinligi 
aniqlangan.
Butun qurilma 0 o’q atrofida 
burchak tezlik 

bilan harakatga keltirilganda, kumush iz

silindr 
sirtining
nuqtasi atrofida hosil bo’ladi, chunki vaqt ichida molekulalar – masofani bosib 
o’tguncha sirtning nuqtalari
masofaga siljishga ulguradi. 
Kumush molekulalarining
tezligini quyidagi yo’l bilan topish mumkin. Molekulalarning 0 
o’qdagi
radiusli silindr sirtiga kelishdagi harakat vaqti 

ga teng bo’ladi. Ikkinchidan, bu vaqtni 

sirtdagi yoy nuqtalarining
chiziqli tezligiga bo’lish 

orqali topish mumkin

(12.6)- va (12.7)- ifodalarning o’ng tomonlarini tenglashtirsak, 

ga ega bo’lamiz. bu tajribada burchak tezlik 

va tashqi silindr radiusi 
o’zgarmas kattaliklardir,
shuning uchun kumush molekulalarining katta tezligiga 
yoyning kichik nuqtalari to’g’ri keladi. yoy
bo’yicha kumush molekulalarining hosil qilgan qatlamining ko’ndalang kesimi 3, v - rasmda 
keltirilgan. Qatlam qalinligining o’zgarishi berilgan temperaturada molekulalarning tartibsiz harakat
tezliklari bo’yicha taqsimlanishini ko’rsatadi. Molekulalarning ko’pchiligi o’rtacha tezlikka yaqin 
tezlik bilan harakatlanishi kuzatiladi.

---

---