Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi
Download 1.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Fizika I Sem. 6-12
Garmonik otsilyator.
Tebranishlarning juda keng sinfi uchun umumiy bo’lgan bu xossani birinchi bo’lib G. Galiley 1593 yilda aniqlagan. Izoxronlik yoki boshqacha aytganda, mayatnik tebranishlar davrining doimiyligi qonuni keyinchalik XVII asrda niderland olimi X. Gyugensga soatlarda mayatnik qo’llashga imkon berdi. Quyidagi tenglama bilan tasvirlanadigan sistemaga garmonik otsilyator (yoki garmonik tebratgich) deb ataladi:
bu yerda
o’zgarmas musbat kattalik. Biz (9.12) tenglamaning qanday yechilishini bilamiz, uning yechimi quyidagi ko’rinishga ega:
Demak, garmonik otsilyator muvozanat holati atrofida garmonik tebranuvchi sistemadan iborat ekan. Garmonik tebranishlar uchun yuqorida olingan barcha natijalar shubhasiz garmonik otsilyator uchun o’rinlidir. Qo’shimcha yana ikkita masalani kuzataylik. Garmonik otsilyatorning impulsini topaylik. (9.13) tenglamani vaqy bo’yicha differensiyallab va olingan natijani otsilyatorning massasi ga ko’paytirsak
ega bo’lamiz. Muvozanat holatidan og’ishi bilan xarakterlanadigan har bir holatda otsilyator impulsning bazi bir qiymatiga ega bo’ladi. ni funksiyasi sifatida topish uchun (9.13) va (9.14) tenglamalardan vaqtni chiqaramiz. Buning uchun tenglamani quyidagi ko’rinishga olib kelamiz:
Ushbu tenglamalarni kvadratga ko’tarib va qo’shib
4, a – rasmda garmonik otsilyator impulsi ning og’ishiga bog’liqligi ko’rsatilgan. Koordinata tekisligi va larni fazoviy tekislik deb atab, mos grafikni bo’lsa fazoviy traektoriya deb ataymiz. (9.15) ga binoan garmonik otsilyatorning fazoviy traektoriyasi va
yarim o’qga ega ellipsdan iborat bo’lar ekan. Fazoviy traektoriyaning har bir nuqtasi og’ish va impuls bilan tasvirlanadi, ya’ni bazi bir vaqt mobaynidagi otsilyatorning holati. Vaqt o’tishi bilan holatni tasvirlovchi nuqta fazoviy traektoriya bo’ylab siljiydi va bir tebranish davri mobaynida to’liq bir marta aylanadi. Siljish soat strelkasi bo’yicha sodir bo’ladi. Shunday
vaqt momentini olaylik,
( – butun son). Ushbu vaqt momentiga va mos keladi (4, a – rasmdagi 1 nuqtaga qarang). Vaqtning keying momentida kamayadi, bo’lsa moduli bo’yicha manfiy qiymatga oshadi. Demak, tasvirlangan nuqta soat strelkasi bo’ylab harakatlanar ekan. Ellipsning yuzini topaylik. Ma’lumki u ellipsning yarim o’qlarining ko’paytmasiga tengdir:
Bu yerda
otsilyatorning to’liq energiyasidir.
, otsilyatorning xususiy chastotasi. Shunday qilib, ellipsning yuzi quyidagiga teng bo’ladi:
bundan
Demak, garmonik otsilyatorning to’liq energiyasi ellipsning yuziga proporsional ekan. Proporsionallik koeffitsienti otsilyatorning xususiy chastotasidir. Ellipsning yuzi integral ko’rinishida quyidagicha hisoblanadi:
So’ngi ifoda kvant mexanikasining asosini yaratishda asosiy vazifani bajaradi.
Download 1.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling