Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi


Tovush to’lqinlari. Tovushning tezligi va intensivligi


Download 1.22 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/55
Sana05.01.2022
Hajmi1.22 Mb.
#208807
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   55
Bog'liq
Fizika I Sem. 6-12

Tovush to’lqinlari. Tovushning tezligi va intensivligi 

 

To`lqinlar odam qulog’iga etib borganda quloq pardasini majburiy tebrantiradi va odam tovushni 



eshitadi. Odamda tovush sezgisini uyg’otuvchi elastik to’lqinlarga tovush to’lqinlari deyiladi. Tovush 

to’lqinlarining chastotasi 16-20.000 Hz oralig’da bo’ladi. 

           va                 chastotali  to’lqinlar  insonning 

eshitish  organlari  tomonidan  qabul  qilinmaydi. 

          

chastotali  to’lqinlarga  infratovush  va 

               chastotali 

to’lqinlarga  ultratovush  to’lqinlari  deyiladi.  Bundan  tashqari 

tovush  to’lqinlarining  quvvati  odamda  sezgi  uyg’otish  uchun 

etarli bo’lishi kerak. 

Tovush  to’lqinlari  ham  barcha  to’lqinlar  kabi  muhitda 

tarqaladi  va  bo’shliqda  tarqala  olmaydi.  Shuning  uchun  ham 

vakuumdan tovush uzatilmaydi. 

Tovushning 

           da  havodagi  tezligi              

ga  teng.  To’lqinlarning  tarqalish  tezligi  muhitga  va  haroratga  bog’lik.  Bu  hususiyat  tovushning 

tarqalish tezligiga ham hosdir. Masalan tovushning suvdagi tarkalish tezligi 

 

 



          , po’latda 

esa 


 

 

          . 




Tovushning  intensivligi  deb,  tovush  to’lqinlarining,  tarqalish  yo’nalishiga  perpendikulyar 

bo’lgan birlik yuzadan olib o’tadigan energiyasi bilan aniqlanadigan kattalikka aytiladi: 

 

   


 

  

                                                                            



Tovush intensivligining SI dagi birligi: 

 

   



 

  

 



   

   


 

    


   

  

 



 

 

 



To’lqin  energiyasi  to’lqin  amplitudasi  va  chastotasining  kvadratlariga  to’g’ri  proportsianal. 

Shuning  uchun  ham  to’lqin  intensivligi  to’lqin  amplitudasi,  chastotalarining  kvadratiga  to’g’ri 

proportsional  deyiladi.  Shuni  qayd  etish  kerakki  inson  qulog’ining  sezuvchanligi  turli  chastotalar 

uchun turlichadir. Kishida tovush tuyg’usini uyg’otish uchun har bir chastotaga mos ma’lum minimal 

intensivlik  mavjud.  Agar  intensivlik  o’sha  chegaradan  oshib  ketsa  tovush  eshitilmaydi  va  quloqda 

og’rik  qo’zg’atadi.  Shunday  qilib  har  bir  to’lqin  chastotasi  uchun  eng  kichik  (eshitish  bo’sag’asi)  va 

eng katta (og’rik sezish bo’sag’asi) tovush intensivligi mavjuddir. 7 – rasmda eshitish va og’rik sezish 

bo’sag’alarining tovush chastotasiga bog’liqligi ko’rsatilgan. Ular orasida eshitish sohasi joylashgan. 

Tovushning  qattiqligi  intensivlikka  bog’lik  bo’lgan  kattalikdir.  Veber-Fehner  qonuni  bo’yicha 

intensivlik ortishi bilan tovushning qattiqligi logarifmik qonun bo’yicha ortadi: 

 

      


 

 

 



                                                                          

 

 



 

  eshitish bo’sag’asidagi tovush intensivligi bo’lib barcha tovushlar uchun   

   

     


 

 deb qabul 

qilinadi. 

      kattalik  tovushning  intensivlik  darajasi  deyiladi  va  bel       yoki  detsibellarda       

o’lchanadi. 

1000  Hz  chastotada,  agar  intensivlik  darajasi 

      bo’lsa  tovushning  qattiqligi  1  fon  bo’ladi. 

Qattiqlikdan  tashkari  tovushni  xarakterlovchi  tovushning  balandligi  va  tembri  tushunchalaridan  ham 

foydalaniladi.  Tovushning  balandligi  -  tovush  chastotasiga  bog’liq  bo’lib,  eshituvchi  tomonidan 

aniqlanadigan, tovushning sifatidir. Chastota ortishi bilan tovushning balandligi ham orta boradi. 

Tovushning tembri  esa  energiyaning ma’lum chastotalar orasida taqsimlanishini xarakterlovchi 

kattalikdir.  Masalan  bir  hil  notada  ashula  aytuvchi  honandalar  turlicha  energiya  sarflaganlari  uchun 

turlicha tembrga ega bo’ladilar. 

 

 




Download 1.22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   55




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling