ma’ruza: arab alkimyosi ajratilgan vaqt – soat

Oltingugurt - metallar otasi, Simob - metallar onasi.

Jobir ibn Hayyom Gerber

Ular yer qa’rida birikib turli noasl metallarni hosil qiladi, faqat oltin va kumush oltingugurt va simobning yetuk nisbatda birikishidan nihoyatda toza holda olinadi, ularni yer qa’rida olish juda qiyin. Shuning uchun ham sof oltin olish uchun uning hosil bo’lishini “tezlashtiruvchi” birikma qo’shilishi kerak. Qadimgi tushunchalarga qaraganda bu modda quruq kukun holida bo’ladi. Yunon faylasuflari bu moddani xerion, arablar a1-iksir deb atashgan bo’lsa, u nihoyat, yevropaliklar tilida eliksir degan shaklga aylandi. Yevropada bu birikmaning nomini falsafiy tosh deb ham aytishardi. Juda ko’p metall buyumlarning sirtini oltin bilan qoplashda (oltin suvi yurgizish) uning simob bilan hosil qilgan amalgamasi ishlatiladi. Olib borilgan ishlar ko’lami Jobirning simob va oltingugurt xossalarini juda yaxshi bo’lganidan darak beradi. Metallarning kelib chiqishi nazariyasiga ko’ra simob va oltingugurt alohida element deb hisoblanmasdi.

• Ular yer qa’rida birikib turli noasl metallarni hosil qiladi, faqat oltin va kumush oltingugurt va simobning yetuk nisbatda birikishidan nihoyatda toza holda olinadi, ularni yer qa’rida olish juda qiyin. Shuning uchun ham sof oltin olish uchun uning hosil bo’lishini “tezlashtiruvchi” birikma qo’shilishi kerak. Qadimgi tushunchalarga qaraganda bu modda quruq kukun holida bo’ladi. Yunon faylasuflari bu moddani xerion, arablar a1-iksir deb atashgan bo’lsa, u nihoyat, yevropaliklar tilida eliksir degan shaklga aylandi. Yevropada bu birikmaning nomini falsafiy tosh deb ham aytishardi. Juda ko’p metall buyumlarning sirtini oltin bilan qoplashda (oltin suvi yurgizish) uning simob bilan hosil qilgan amalgamasi ishlatiladi. Olib borilgan ishlar ko’lami Jobirning simob va oltingugurt xossalarini juda yaxshi bo’lganidan darak beradi. Metallarning kelib chiqishi nazariyasiga ko’ra simob va oltingugurt alohida element deb hisoblanmasdi.
• Sharqda va G’arbda yashab ijod qilgan barcha alkimyogarlar Jobirni o’z ustozlari deb tan olishardi. Arab va O’rta Osiyo olimlarining ishlarida si­mob va oltingugurtning “ota-onalik” nisbatiga ko’ra o’sha paytdagi ma’lum 7 metallni hosil qilish mumkin deb hisoblashgan va shuni amalga oshirish uchun urinishgan.