ma’ruza: arab alkimyosi ajratilgan vaqt – soat

Ar-Roziy Abu Bakr Muhammad Ibn Zakariyo (865-925)

O’sha davrlardagidek oltin barcha qimmatli narsalarning o’lchovi bo’lgani uchun Misrliklar yana metallarni “transmutatsiya” (o’zgarish) lash maqsadida son- sanoqsiz urinishlar qildilar. Garchi ular oltin olmasa ham lekin sirtdan oltinga o’xshash qotishma – latun olishga muvaffaq bo’ldilar.

• O’sha davrlardagidek oltin barcha qimmatli narsalarning o’lchovi bo’lgani uchun Misrliklar yana metallarni “transmutatsiya” (o’zgarish) lash maqsadida son- sanoqsiz urinishlar qildilar. Garchi ular oltin olmasa ham lekin sirtdan oltinga o’xshash qotishma – latun olishga muvaffaq bo’ldilar.
• SHаrq mаmlаkаtlаri vа аrаb dаvlаtlаridаgi bu dаvr fаni, fаylаsuf-оlimlаri, ulаrning qudrаti vа аyniqsа, аlkimyosi shu qаdаr kеskin yuksаldi-ki, ulаr xususidа аlоhidа to`xtаlishni lоzim tоpdik

Buyuk Sharq va Markaziy Osiyoda mutafakkir va faylasuf olimlarning namoyondalari va ularning kimyo sohasidagi ishlari

Buyuk Sharq va Markaziy Osiyoda mutafakkir va faylasuf olimlarning namoyondalari va ularning kimyo sohasidagi ishlari

• Kimyo fani rivojida Sharq allomalarining qo’shgan ijodiy hissasi ilmiy-uslubiy va tarixiy manbalarda kam yoritilgan va kimyo ta’lim yo’nalishi talabalarini o’z ajdodlari bilan faxrlanish va ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdagi imkoniyat-lari kimyo o’qituvchilari tomonidan to’liq foydalanilmasdan qolmoqda.. Shu sababli ushbu mavzuda mashhur Sharq allomalarining hayoti va kimyo faniga qo’shgan ijodiy hissalari yoki ularning kimyo faniga bo’lgan munosabatlarini ochib berishga harkat qilingan.

Jobir ibn Xayyom

Jobir ibn Xayyom

Tus shahrida tug’ilgan arab alkimyogari Jobir ibn Xayyom (721-815-yy.) matematika, tabobat, kimyo fanlari bilan ham shug’ullangan. Uning eng buyuk asarlari faqatgina 1927-1929-yillardagina arab qo’lyozmalari orasidan tasodifan topilgan. Bu alloma Yevropa adabiyotlarida Geber nomi bilan mashhur bo’lib, Aristotelning to’rt unsur-stixiyalar haqidagi ta’limotiga asoslangan holda simob-oltingugurtning barcha elementlar asosi degan “nazariyani” yaratdi, bu davrda ayrim noaniqliklarga ham yo’l qo’yilib “Yetmishlar kitobi” asossiz ravishda Jobirga nisbat berildi. Uning asarlarida oddiy haydash, quruq haydash, eritmalar tayyorlash, qayta kristallash, nitrat kislota, kumush nitrati, novshadil, sulema olish, metallarni suyuqlantirish kabi kimyoviy amallarni aniq bayon qilgan. Jobirning fikricha, yer qa’rida ikki xildagi bug’lanish mavjud:

• a) Suvning bug’lanishidan keladigan (nam) bug’dan simob bunyod bo’ladi,
• b) Yerning o’z moddasidan ko’tariladigan quruq tutun oltingugurtni hosil qiladi.