Ma'ruza Kirish. Tuproqlarning umumiy sayyoraviy ahamiyati va vazifalari

Zarrachalar hajmi, mm MG °/o
0,01–0,005 0,4
0,005–0,004 1,1
0,004—0,003 1,5
0,003–0,002 1,9
0,002–0,001 5,1
0,001—0,0005 25,4
Gumus ham tuproqning gigroskopikligini oshiradi. Shuning uchun ­bir xil granulometrik tarkibda gumus miqdori yuqori bo'lgan tuproqlar har doim yuqori MG qiymati bilan tavsiflanadi. Mineral tuproqlarda maksimal gigroskopiklik ­bir oz gumusli qum ­va qumloqlarda 0,5-1% dan yuqori gumusli qumloq va gillarda 15-16% gacha , torflarda esa 30-50% ga yetishi mumkin.
Erkin bog'langan (plyonkali) suv . Tuproq namligi MG ga yetsa ham tuproq zarralari sirtining sorbsion kuchlari ­to’liq to’yinmagan. Tuproq MG dan ortiq bug'li suvni o'zlashtira olmaydi, lekin u ko'proq miqdorda suyuq suvni o'zlashtira oladi. MG dan ortiq sorbsion kuchlar ta'sirida tuproqda ushlab turilgan suv, - bu bo'shashmasdan bog'langan suv yoki plyonkali suv. Tuproqda ushlab turish kuchi ancha past bosim bilan o'lchanadi (kuchli bog'langan suv bilan solishtirganda ) - ­( 1-10) * 10 ⁵ Pa tartibida .
Bo'shashmasdan bog'langan suv, shuningdek, tuproq zarrasi atrofida hosil bo'lgan plyonka bilan ifodalanadi ­, lekin polimolekulyar plyonka. Uning qalinligi bir necha o'nlab va hatto yuzlab diametrli suv molekulalariga etishi mumkin . O'zining jismoniy holatiga ko'ra, bo'shashmasdan bog'langan suv juda xilma-xildir, bu ­turli qatlamlar molekulalarining turli bog'lanish kuchlari bilan bog'liq. Shuning uchun, biz uni yopishqoq-suyuq shaklda, ya'ni kuchli bog'langan va erkin suv o'rtasida oraliq pozitsiyani egallaydi, deb aytishimiz mumkin ­. Erkin bog'langan (plyonkali) suv, qattiq bog'langan suvdan farqli o'laroq, suyuq holatda qalinroq suv plyonkalari bo'lgan tuproq zarralaridan o'zi nozikroq bo'lgan zarrachalarga o'tishi mumkin ( ­17-rasm), ya'ni bu suvning harakati, ­agar ba'zi bir namlik gradienti va u juda sekin, yiliga bir necha o'n santimetr tezlikda sodir bo'ladi. Tuproqdagi plyonkali suvning tarkibi maksimal gigroskopik suv miqdori bilan bir xil tuproq xususiyatlari bilan belgilanadi. Koʻpchilik tuproqlarda oʻrtacha 7–15% ni tashkil qiladi, baʼzan gil tuproqlarda 30–35% ga yetadi, qumli tuproqlarda esa 3–5% gacha tushadi .

Рис. 17. Передви­жение пленочной

(рыхлосвязанной) воды