Ma’ruza Mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish

jadval

Xo’jalik yurituvchi sub’ektida mahsulot(ish, xizmat)lar strukturasining tahlili

ahsulot (ish, zmat)lar turi

ahsulot(ish, zmat) bir rligining bahosi,

shlab chiqarilgan ahsulot(ish, izmat)lar hajmi hartli naturada, hartli bonka

ahsulot(ish, xizmat)lar qiymati, ing so’m

truktura ’zgarishini ahsulot (ish, izmat)lar ajmiga ta’siri

		ja	aqiqatda	ejada	truktura ’zgarishi isobiga niqlangan ahsulot (ish, izmat) hajmi	qiqatda
							=7-6
lma harbati	700	00	20	70	97		27
ok harbati	000	20	40	60	96		24
zum harbati	100	00	0	10	31		63
ami		20	40	40	24		12

Hisob-kitoblar:
Strukturaviy o’zgarish hisobiga aniqlangan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi (x_s).


x  ³⁴⁰  1,1 ;
^c 320
Olma sharbati bo’yicha (o_s) o_c  270  x_c  270 1,1  297 ming so’m.
Nok sharbati bo’yicha (r_s) r_c  360  x_c  360 1,1  396 ming so’m.
Uzum sharbati bo’yicha (t_s) t_c  210  x_c  210 1,1  231 ming so’m.
Jadval ma’lumotlariga binoan xo’jalik sub’ektida ishlab chiqarilayotgan mahsulot(ish, xizmat)larning strukturaviy o’zgarishi natijasida ishlab chiqarish hajmi hisobot davrida 12 ming so’mga kamaygan. Biznes reja ma’lumotlari bo’yicha jami 840 ming so’mlik mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish rejalashtirilgan bo’lib, bu ko’rsatkich haqiqatda 912 ming so’mni tashkil etgan. Strukturaviy o’zgarish hisobiga 924 ming so’mlik mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarishi zarur edi. Bu ma’lumotlar xo’jalik yurituvchi sub’ektining mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish strukturasini o’zgarishi faoliyatga salbiy ta’sirini ko’rsatganligidan dalolatdir.

2. 
   Mahsulot(ish, xizmat)lar nomenkulaturasi va assortimentining tahlili
   

Xo’jalik yuritish sub’ektlari mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarishni iste’molchilar bilan tuzilgan shartnoma talablari asosida, nomenkulatura va assortimentlarda ham bajarishi zarur. Sababi, mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab

chiqarishni nomenklatura va assortimentda bajarilishi iste’molchilarni ularga bo’lgan talabini to’laroq qondiribgina qolmasdan, bozor mo’l-ko’lligini ta’minlaydi.

Mahsulot(ish, xizmat)lar assortimenti - ularning ma’lum bir belgilari, ya’ni navi, o’lchami, markasiga qarab turlarga ajratiladigan mahsulot(ish, xizmat)lar xilidir.
Mahsulot(ish, xizmat)lar nomenklaturasi deb, tovarlarning guruhlarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro’yxatiga aytiladi. Masalan, ruchka, qalam, daftar kabilar mahsulot nomenklaturasini tashkil qilsa, ularning ranglari, turlari bo’yicha ajratilgani, ya’ni qizil, ko’k, yashil rangli ruchka, qalamlar yoki umumiy, oddiy daftar tovar assortimentini bildiradi.
Mahsulot(ish, xizmat)lar nomenklaturasi va assortimenti tahlilida o’rtacha assortiment rejasining bajarilishi (x_a) quyidagi formula asosida aniqlanib, o’rganiladi:

x_a 
Ассортиментгакабул килинган махсулот (иш, хизмат) хажми Режа буйича ишлаб чикарилган махсулот (иш, хизмат) хажми
100 ;

Assortimentga qabul qilingan mahsulot (ish, xizmat) hajmi, har bir tovar assortimenti qiymatining rejalashtirilgan va haqiqatdagi ma’lumotlaridan eng kichigini olish orqali aniqlanadi (11-jadval).

2. 
   jadval ma’lumotlari asosida assortiment rejasining bajarilishi quyidagicha bo’lgan:
   

x_a 
Ассортиментгакабул килинган махсулот (иш, хизмат) хажми Режа буйича ишлаб чикарилган махсулот (иш, хизмат) хажми
100  ⁷⁹⁸ 100  95,0
840

15-jadval ma’lumotlariga binoan, xo’jalik yurituvchi sub’ekti uch turdagi, ya’ni olma, nok, uzum sharbatlari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan bo’lib, hisobot davrida ulardan nok va olma sharbatlarini rejalashtirilganidan mos ravishda 20 (140- 120) va 20 (120-100) shartli bonkaga ortig’i bilan bajargan. Uzum sharbati esa, 20 (100-80) shartli bonkaga rejalashtirilganidan kam ishlab chiqarilgan. Mazkur o’zgarishga mos ravishda mahsulot(ish, xizmat)lar hajmining qiymati ham ma’lum miqdorga kamaygan. Natijada, olma va nok sharbatlari qiymatining biznes reja ma’lumotlari (270 va 360 ming so’m), uzum sharbatining haqiqatda ishlab chiqarilgan hajmi (168 ming so’m) assortimentga qabul qilingan. Shu boisdan, assortimentga qabul qilingan umumiy mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi 798 ming so’mni tashkil etgan.
Yuqoridagi ma’lumotlarga asosan, assortiment rejasining bajarilishi 95,0 foizni tashkil etib, bunga uzum sharbatining hisobot davrida ma’lum miqdorga kam ishlab chiqarilganligi sabab bo’lgan. Ammo, xo’jalik yurituvchi sub’ektining assortiment rejasi 100 foizga bajarilmagan bo’lsada, hisobot davrida mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish rejasi 108,6 foiz ((912/840)*100)ga bajarilgan. Bu xo’jalik yurituvchi sub’ekti uchun ijobiy holat hisoblanadi.
Uzum sharbatining belgilangan rejadan kam ishlab chiqarilgani bois, xo’jalik yurituvchi sub’ekti 42 ming so’mlik (168-210) pul tushumiga ega bo’lish imkoniyati boy berilgan. Natijada, 5 foiz ((42/840)*100) assortiment rejasi bajarilmagan.

Umuman, iqtisodiy tahlilda assortiment hisobiga mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarishni tartibga keltirish uchun iste’molchilarning istiqboldagi ehtiyojlarini, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning raqobatbardoshlik darajasini, o’z vaqtida yangi tovarlar turini yaratish ishlarini, ma’naviy eskirgan va iqtisodiy jihatdan kam foyda keltirayotgan mahsulot(ish, xizmat)larni chiqarib tashlash, mahsulot assortimentining o’zgarishidagi xavf-xatarni oldindan ko’ra bilish qobiliyatini shakllantirishini amalga oshirishi zarur.