Maruza mashg’ulotining xronologik xaritasi Ishlash boskichlari, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchining Talabaning

Tizimli plata. Fiberglas (shisha tolali) materialdan ishlangan yassi to’g’ri to’rtburchak 
shaklidagi plata bo’lib, kompyuterning tizimli blokining ichiga o’rnatiluvchi platalarning eng 
kattasidir. Kompyuterning asosiy qurilmalarini bitta tizim qilib birlashtirib o’rnatishga va ulashga 
xizmat qiladi. Ya’ni, qurilmalarni o’rnatishga va ulashga xizmat qiluvchi maxsus uyachalardan 
(raz’yomlardan), hamda shu qurilmalarning ishlashini nazorat qilib boruvchi va ularning 
talabdagidek ishlashini ta’minlovchi mikrosxemalardan tashkil topgan platadir. Tizimli 
platalarning asosiy sifatiy ko’rsatkichlaridan biri – uning aloqa uzatish tizimlarining 
(shinalarining) tezkorligidir. Bunday tezkorlik – ularning takt chastotalarida (MegoGerslarda – 
MGs larda) ifodalanadi. Zamonaviy tizimli platalarda shinalarining tezkorligi 100 MGs dan 300 
MGs gacha boradi. Ya’ni, bunday shinalar orqali tizimli plata o’ziga o’rnatilgan (ulangan) 
qurilmalar bilan kamida 100 MGs (100MGs = soniyasiga 100x1024 = 1024000 KiloGers (KGs) 
= 1024000x1024 = 104 857 600 Gers (Gs) tezlikda, yoki boshqacha qilib aytganda 104 857 600 
signal/soniya) tezlikda ma’lumot almasha oladi.
Prosessor. Kompyuterning «miya»si hisoblanuvchi qurilmadir. Chunki kompyuter 
tomonidan bajarilayotgan barcha amallar (hisoblash, nazorat qilish, boshqarish kabi amallar) 
aynan shu qurilma tomonidan bajariladi. Kompyuterning eng zarur qurilmasi bo’lgani uchun ham, 
kompyuterning modeli (markasi) aynan unga o’rnatilgan prosessorning modeli (markasi) bilan 
ataladi. Masalan, Intel Pentium IV prosessori o’rnatilgan kompyuter - Pentium IV kompyuteri deb 
ataladi. Prosessorlarning asosiy sifatiy ko’rsatkichlaridan biri – ularning takt chastotalaridir. 
Zamonaviy prosessorlarda bunday ko’rsatkich 1 GigoGers dan (ya’ni, 1024 MGs dan) 4 GigoGers 
gacha (ya’ni, 4096 MGs gacha) boradi.
Tezkor xotira. Kompyuterning asosiy ishchi xotirasi bo’lib, ishlashi jarayonida kerakli 
bo’lgan barcha ma’lumotlarni (qiymatlarni, dasturiy vositalarni, buyruQlarni va h.k. 
ma’lumotlarni) qattiq diskdan ko’chirib olib, vaqtincha saqlovchi qurilmadir. Yoki, boshqacha 
qilib aytganda, foydalanuvchi bilan ishlovchi xotiralash Qurilmasi bo’lib, monitor ekranida aks 
etgan barcha ma’lumotlarni saqlab boradi. Bundan tashqari, prosessor tomonidan qurilmalarga 
uzatilayotgan barcha ma’lumotlar ham aynan shu xotira orqali o’tadi. Tezkor xotiralash 
modullaridan tashkil topgan.
Tezkor xotiralash modullarining sig’imlari (256 Megobaytdan tortib to 2 Gigobaytgacha va 
undan yuqori), turlari hamda shu modullar o’rnatiladigan raz’yomlarining soni bilan farqlanadi. 
Energiyaga bog’liq qurilma bo’lgani uchun, kompyuter elektr tarmog’idan uzulgach, undagi 
ma’lumotlar o’chib ketadi.