Ma’ruza№12. Аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh usullаri. Juft qutblаr, tоk chаstоtаsini vа sirpаnishini o’zgаrtirib аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh

Elektromagnit momentni elektromagnit kuchlar orqali aniqlash.Asinxron mashinaning elektromagnit momenti rotor chulg‘ami o‘tkaz­gich­laridan o‘tadigan tok aktiv tashkil etuvchisi (I₂cos₂) ning stator chulg‘ami hosil qilgan aylanma maydon, ya’ni magnit oqim F_max bilan ta’sirlashib Amper qonuniga asosan elektromagnit kuch F_em=B_li vujudga keladi (2-rasm). Bu kuch hosil qilgan elektromagnit moment quyidagicha aniqlanadi:
M = C_M F_maxI₂ cos₂, (7)
bunda: C_M = rm₂k_ch.2 / – o‘zgarmas kattalik; F_max – magnit oqimning maksimal qiymati.
(7) formula faqatgina asinxron mashinalar uchungina to‘g‘ri bo‘lib qolmay, balki elektr mashinalarining barcha turlari uchun ham to‘g‘ridir. Bu formula moment qiymatining motorda sodir bo‘ladigan fizik hodisalar orasidagi bog‘lanishni o‘rnatadi. Undan motorning har xil rejimlardagi ish jarayonini sifat jihatdan tahlil qilishda foydalanish qulay hisoblanadi. Lekin bu formulaga kirgan (F_max, I₂va cos₂) kattaliklar to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoq kuchlanishi va mashinaning ish rejimi bilan bog‘lanmagan, ularni tajribada aniqlash esa ancha murak­kab­dir. Shu sababli quyida elektromagnit (aylantiruvchi) momentning qiymatini eng oddiy aniqlash, unga mashinaning har xil parametrlari va ekspluatatsion rejimlarining ta’sirini hisobga olish imkonini beradigan boshqa formulasi keltirib chiqarilgan.

2-rasm. Mashinahavooralig’iningmagnitinduksiyasi (B), rotorchulg’amitoki (i) vaasinxronmashinachulamlario‘tkazgichlarigata'sirqiladiganelektromagnitkuch (Fem) larningtaqsimlanishegrichiziqlari


Elektromagnit momentni elektromagnit quvvat orqali aniqlash. Energetik diagrammadan (1-rasm) aniqlangan elektromagnit (P_em) va mexanik quvvat (P_mex)larni elektromagnit moment orqali ifodalaymiz:
P_em = M ₁; P_mex = M , (8)
bu yerda: ₁(2n₁60)(p/p) = (2/p)(p n₁60) = 2f/p va  2n60 tegishlicha statordagi aylanma magnit maydonning va rotorning burchak tezliklari.
(8) ga asosan elektromagnit moment quyidagiga teng bo‘ladi:
M= P_em/ ₁. (9)
Demak, asinxron motorning elektromagnit momenti, uning elektro­magnit quvvatiga mutanosib bo‘lar ekan.
Energetik diagrammadan foydalanib rotor chulg‘amidagi isroflarni aniqlashning quyidagi ifodalarini yozish mumkin:
(10)
yoki
. (11)
(11) formulaning o‘ng tomonini nisbatga ko‘paytirib quyidagini olamiz:
(12)
(12) formuladan quyidagiga ega bo‘lamiz:
M= P'_в2/(₁s) = m₁ (I₂)2r₂ / (₁s), (13)
ya’ni asinxron motorning elektromagnit momenti rotor chulg‘amida elektr isroflari quvvatiga mutanosib bo‘lar ekan.
Agar G-simon almashtirish sxemasidan foydalanib (3) bo‘yicha aniqlangan rotor toki I₂ ning qiymatini (13) ga qo‘yib, (₁2f₁/p) ni ham hisobga olgan holda asinxron mashinaning elektromagnit momentini aniqlash formulasining umumiy ko‘rinishiga ega bo‘lamiz:
M = (m₁ pU₁₂r'₂) /{(2f₁s)[(r₁+ r'₂/s)2 + (x₁+ x'₂)2]}. (14)
(14) formuladan quvvati P>10 kW bo‘lgan asinxron motorlar uchun moment M ni hisoblashda almashtirish sxemadagi kompleks son c₁1 deb qabul qilingan. Elektromagnit momentni hisoblashda ko‘proq aniqlik talab qilinganda kompleks son s₁ hisobga olingan (14) ifoda quyidagicha yoziladi:
M = (m₁ pU₁₂r'₂) /{(2f₁s)[(r₁+s₁ r'₂/s)² + (x₁+s₁ x'₂)²]}, (14,a)
bu yerda c₁ 1,02  1,05 – quvvati P  10 kW bo‘lgan asinxron motor uchun.
(14) va (14,a) larda sirpanish s dan boshqa hamma kattaliklar o‘zgarmas hisoblanib, u o‘qdagi mexanik yukka mutanosib ravishda o‘zgaradi.