Маърузалар матни қарши-2012y

20.6.-чизма. Манделл-Флемингнинг Y-e модели
20.6.-чизмада LM эгри чизиғи горизонтал линия билан белгиланган жаҳон фоиз ставкаси r* га тенг бўлган ҳолатда акс эттирилган. Бу эгри чизиқлар биргаликда алмашинув курсига боғлиқ бўлмаган даромад даражасини аниқлаб беради.
20.7. чизмада LM* эгри чизиғи қандай қилиб вертикал линия кўринишини олиши акс э ттирилган.
е
LM*
Y
Даромад, ишлаб чиқариш


20.7.-чизма. LM* эгри чизиғининг вертикал линия кўриниши.

Y-e модели алмашинув курси даражаси иқтисодий сиёсатга қандай таъсир этишини кўрсатади.

Манделл-Флеминг моделини таҳлил қилиш кичик очиқ иқтисодиётда давлатнинг ҳар қандай иқтисодий сиёсати натижаси қайд қилинган ва сузиб юрувчи валюта курсига боғлиқ деган хулосага олиб келади. Масалан, сузиб юрувчи валюта курси шароитида даромадга фақат пул- кредит сиёсати таъсир кўрсатади. Айни пайтда рағбатлантирувчи бюджет-солиқ сиёсатининг таъсири, валюта курсининг кўтарилиши сабабли, нолга тенг бўлади.
Қайд қилинган валюта курси шароитида даромадга фақат бюджет-солиқ сиёсати таъсир кўрсатади. Бундай шароитда пул-кредит сиёсати даромадларга деярли таъсир кўрсатмайди, чунки Марказий Банкнинг пул таклифини ўзгартиришдан мақсади алмашинув курсини белгиланган даражада сақлаб туришдан иборат бўлади.
Бу ўзгартириш ички иқтисодий сиёсат мақсадларига тўғри келиш-келмаслиги эътиборга олинмайди.


20.3. Қайд этилган валюта курси шароитида пул-кредит ва фискал сиёсат

Олдинги саволда таъкидлаганимиздек қайд қилингапн валюта курси шараоитида монетар сиёсат кўпроқ ички баланс муаммоси билан алоқадор бўлади. Келтирилган фикрларни изоҳлаб бериш учун қуйидаги гепотетик мисолни кўриб чиқамиз.

Мамлакатнинг барча тижорат банклари ва Марказий банкни барча хорижий активлар ва пассивлар тўпланган ягона банк деб тасаввур қиламиз. Пул таклифи эса нақд пул ва депозитлардан иборат деб қараймиз. Бундай гепотетик банкнинг пассивида пул таклифининг барча компонентлари ( одатда М₂ агрегати), активида эса банк тизимининг соф хорижий активлари (активлар-пассивлар, яъни хорижликларнинг уларга бўлган барча талаблари сўндирилгандан сўнг мамлакат эга бўладиган активлар) ва соф ички активлар ( ёки ҳукуматга, фирмаларга ва уй хўжаликларига соф ички кредитлар) жамланган бўлади.
Соф хорижий активлар мамлакатнинг валюта заҳираларига мос келади. Бундай ҳолатда активлар ва пасивларнинг тенглиги шартини M=R_es +DS кўринишида ёзишимиз мумкин. Бу тенглик пул таклифи ( банк тизимининг мажбурияти) валюта резервлари ( соф хорижий активлар) ва банк тизимининг ички кредитлари йиғиндисига тенглигини англатади. Демак, пул таклифи ҳам ички, ҳам ташқи омилларга боғлиқ .
Пул таклифининг ўзгаришини ΔM=ΔR_es +ΔDS кўринишида тасвирлаш мумкин. Бу ерда ΔR_es тўлов балансининг тақчиллиги ёки ортиқчалигига мос келади. Ташқи балансни тиклаш, ўз навбатида валюта курсини сақлаб туриш зарурияти хорижий активларни сотиш ва сотиб олишни талаб қилади. Бу эса валюта резервларининг кўпайиши ёки камайишини келтириб чиқаради. Лекин, резервларни сотиш баробарида Марказий Банк муомаладаги пулнинг бир қисмини чиқариб олади. Резервларни сотиб олиш билан эса пул таклифи ҳажмини кўпайтиради. Шундай қилиб, қайд қилинган валюта курси шароитида М эндоген ўзгарувчи бўлиб, тўлов балансининг юзага келадиган тақчиллиги ёки ортиқчалигига ( яъни алмашинув кеурсини пасайтириш ёки кўтариш борасидаги ҳаракатларга) боғлиқ бўлади. Бундай шароитда иқтисодиётни ривожлантириш прогнозлари тузилаётганда пулга талаб иқтисодий ўсиш ва инфляциянинг мақсадли (режадаги) кўрсаткичларидан келиб чиқиб аниқланади. Пул таклифи эса соф хорижий активлар ва ички кредитлар ҳажмига боғланган ҳолда аниқланади. Соф хорижий активлвр тўлов балансини тузиш прогнозларидан келиб чиқиб аниқланади. Ички кредитлар ҳажми эса қолдиқ принципипида аниқланади ҳамда ҳукумат ва хусусий сектор ўртасида тақсимланади. Хусусий секторга ички кредитлар миқдорини ўзгартириш учун пул-кредит сиёсатининг учала усули ҳам қўлланилади.
Марказий Банк тўлов балансининг иқтисодиётдаги пул таклифига таъсирини валюта резервлари ўзгаришини стериллаш орқали нейтраллаштириши мумкин. Масалан, (тўлов баланси тақчиллигини ёки алмашинув курси пасайишини бартараф қилиш мақсадларида фойдаланилиши натижасида) резервлар қисқарганида Марказий Банк ички активларни пул таклифи ҳажми ўзгармаслигини таъминлайдиган даражада кўпайтириши мумкин.
Яъни : M=↓R_es +↑DS
Бунда у очиқ бозордаги операциялар ёки пул-кредит сиёсатининг бошқа воситаларидан фойдаланади.
Аммо стериллаш имкониятлари чекланган. Агар тўлов балансининг тақчиллиги узоқ вақт сақланиб қолса, уни бартараф қилишга интилиш валюта резервларини тугаб қолишига олиб келиши мумкин. Бундай ҳолатда, мамлакат, алмашинув курсининг пасайиш тенденциясини бартараф қилиш ҳамда пулнинг хорижга оқиб кетишини тугатиш учун ёки қайд этилган курсдан воз кечиши, ёки пул массасининг қисқаришига йўл қўйиб беришга мажбур бўлади. Тўлов балансининг барқарор ижобий қолдиғи шароитида резервлар ҳажми шунчалик кўп бўлиши мумкинки, ички кредит нолга тенг бўлиб қолади. Бу эса амалда мумкин бўлмаган ҳолатдир ( банклар ички кредитларни камайтирмаслиги, балки нобанк секторидан пул қарз олиши зарур бўлади).
Демак, ҳаттоки стериллаш ҳам пул масссасини тўлов баланси таъсиридан ҳимоя қила олмайди. Бу эса пул-кредит сиёсатининг ички балансга таъсирини кескин чеклаб қўяди.
Қайд қилинган валюта курси шароитида бюджет-солиқ сиёсатининг самарадорлиги капиталнинг мобиллигига тўғридан-тўғри боғлиқ.. Давлат харажатларининг кўпайиши фоиз ставкасининг ўсишини келтириб чиқаради ( фонд бозорида қарзга маблағ олиб, давлат хусусий сектор фойдаланадиган пул массасини камайтиради) . Бу эса ўз навбатида хориждан капитал оқиб келишини рағбатлантирапди. Капиталнинг юқори мобиллиги шароитида давлат харажатларининг кўпайиши билан боғлиқ савдо баланси тақчиллиги капитал ҳаракати счётининг мусбат (ижобий) қолдиғи билан амалда қопланади. Марказий Банк эса юзага келган алмашинув курсининг ўсиш тенденциясини бартараф қилиш учун хорижий валютани сотиб олиш ва муомалага миллий валютани кўп миқдорда чиқаришга, бу билан эса пул таклифини оширишга мажбур бўлади. Бу тадбир (давлат харажатларининг ўсиши билан биргалдикда) даромадларнинг кенгайиши учун қўшимча рағбат яратади.
Шундай қилиб, қайд қилинган валюта курси шароитида бюджет-солиқ сиёсати пул-кредит сиёсатидан фарли равишда даромад даражасига, ўз навбатида ички мувозанатга муваффақиятли таъсир кўрсата олдади. Тасир даражаси капиталнинг мобиллиги ўсиши билан ортиб боради.