Маърузалар матни

Назорат саволлари: 
1. Геоид нима? 
2. Геоид билан айланма эллипсоид фарқи? 
3. Меридианни 1 градус ѐйи узунлигини аниқлаш ? 
4. Ернинг сиқиқлиги, радиуси қийматлари ? 
2-
МАЪРУЗА 
МАВЗУ: ЖОЙДА ЧИЗИҚЛАРНИ ОРИЕНТИРЛАШ 
РЕЖА: 
1. Ориентирлаш ва ориентирлаш бурчаклари
2. Меридианлар яқинлашиш бурчаги 
3. Ҳақиқий азимут билан дирекцион бурчак орасидаги муносабат 
4. Дирекцион бурчак билан румб орасидаги муносабат 

---

Жойдаги бирор чизиқнинг бошланғич деб қабул қилинган чизиққа нисбатан 
йўналишини аниқлаш - шу чизиқни ориентирлаш дейилади. 
Ҳар қандай чизиқнинг йўналиши, шу чизиқ билан бошланғич йўналиш деб қабул 
қилинган чизиқ орасида ҳосил бўлган бурчак ѐрдамида аниқланади.
Бу бурчак ориентирлаш бурчаги деб аталади. Масалан: ОХ - бошланғич йўналиш. ОС 
чизиғининг ОХ га нисбатан йўналиши 

ориентирлаш бурчаги ѐрдамида 
аниқланади. (12- Шакл) 
Жойдаги бирор чизиқ йўналишини аниқлашда бошланғич йўналиш деб географик 
меридиан қабул қилинса, улар орасидаги ориентирлаш бурчагига - хақиқий 
азимут, магнит меридиан қабул қилинса - магнит азимут ўқ ѐки унга 
параллель бўлган чизиқ қабул қилинса дирекцион бурчак дейилади. 
Ҳақиқий азимут, магнит азимут ва дирекцион бурчак бошланғич йўналишнинг 
шимол томонидан бошлаб соат стрелкаси йўналиши бўйича 0

дан 360

гача ўлчанади
(13- 
Шакл ). 
А
м 
- 
ОС чизиғи магнит азимути. 

---

А - ОС чизиғининг ҳақиқий азимути. 

 - 
ОС чизиғининг дирекцион бурчаги. 
Ҳақиқий азимут билан магнит азимут бир-биридан 

га фарқ қилади. - Бу 
бурчак магнит стрелкасининг оғиш бурчаги дейилади.
Ҳақиқий азимут билан дирекцион бурчак бир-биридан 

бурчакка фарқ қилади. 
Бу бурчак - меридианлар яқинлашиш бурчаги дейилади. 
Румб - бошланғич йўналишнинг шимолий ва жанубий томони билан, чизиқ 
йўналиши орасидаги бурчакдир. Румб 0

дан 90

гача ўзгаради.
14-
Шакл 15-Шакл
Румб бурчакни қийматини олдига координата чорагини номи ѐзилади. ШШ, Ш/, ЖШ, 
Ж/. 
Ер юзидаги ҳар бир чизиқнинг тўғри ва тескари ориентирлаш бурчаги бўлади.
МН чизиқнинг М нуқтадан бошланган йўналиши дирекцион бурчаги - 

- 
тўғри 
дирекцион бурчак; 
Н нуқтадан бошланган йўналишнинг дирекцион бурчаги 

‘ - тескари дирекцион 
бурчак. 

---

Тўғри дирекцион бурчак билан тескари дирекцион бурчак бир-биридан 180

га 
фарқ қилади. 

‘ = 


180

. 
Худди шундай румб бурчаклари ҳам тўғри ва тескари бўлади; р - тўғри румб 
бурчак; р’ - тескари румб бурчак; р ва р’ ларни қийматлари тенг, фақат номлари 
ўзгаради - ШШ - Ж/ бўлади. Ж/ - ШШ - бўлади.