Mashg’ulot 14. Tomirlar tonusinig boshqarilishi. Qon tomir tizimi faoliyatini tekshirish Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Integrastiyasi: Gistologiya, anatomiya, biohimiya.
Mavzuning asosiy savollari quyidagilardan iborat:

Tomirlar qon harakatining boshqarilishi.

MAT ning qon aylanishini boshqarishdagi roli.

Tomirlar faoliyatining efferent boshqarilishi.

Tomirlar faoliyatining reflektor boshqarilish

Tomirlar faoliyatining gumoral boshqarilish

Mashg’ulot bayoni:
Tomirlar tonusi boshqariladi mexanizlar yordamida: nerv, miogen, gumoral.
Qon – tomirlarni harakatlantiruvchi markazlar 
• Orqa miyada SVIII – LIII
• Uzunchoq miyada – qon aylanish markazi 
• Gipotalamusda 
• Miya po'stlog'ida
• 1842 y. A. Valter quymich asabni kesilishi baqa oyog'ini tomirlarini kengaytirishiga olib keldi 
• 1852 y. K. Bernar simpatik asabni quyon bo'ynida kesganda quloq qizarib, isigan
• Simpatik tolalar tomirlarni toraytiradi
• Alfa reseptorlarning ta'sirlanishi tomirlarni toraytiradi
• Betta reseptorlarning ta'sirlanishi tomirlarni kengaytiradi

Vazodilyatasiyaga olib keladigan mexanizmlar 

• Simpatik tolalarining tonusini pasayishi 
• Arterio – venoz anastomozlarni beqilishi kapilyarlarni kengaishiga olib keladi 
• Simpatik xolinergik asab tolalarni ta'sirlanishi
• Orqa miyaning orqa ildizlarini periferik qisimlarini ta'sirlanishi, asosan teri tomirlarini kengayishiga olib keladi 
Parasimpatik xolinergik asab tolalarni ta'sirlanishi 
• n. glossopharyngeus
• n. laryngeus superior
• n. chorda tympani
• n. pelvicus

Qon tomirlar tonusini gumoral boshqarilishi.

1. Qon tomirlarini toraytirvuchi moddalar: adrenalin, noradrenalin, vazopressin
serotonin, renin, angiotenzin, alьdosteron, Ca + ionlari, endotelin 
2. Qon tomirlarini kengaytiruvchi moddalar: asetilxolin, gistamin, medullin,
bradikinin, prostaglandinlar, kininlar, metabolizm maxsulotlari ( SO2 tarangligini oshishi, ko'mir va sut kislotalarini to'planishi, pN ni pasayishi, O2 tarangligini kamayishi, ATF , ADF, AMF, K+ Na+ ionlari, prostasiklinlar.
Bolalarda qon aylanish tizimining o'ziga xosligi.
• Homilaning qon tomirlar tizimini shakllanishi antenatal davrning 3 oyida tugaydi.
• Kindik venasi orqali arterial qon homila organizmiga kiradi va u 2 ta shoxchaga bo'linadi.
• 1 – shoxi jigardan o'tib pastki kavak venaga to'shadi. 2 – shoxi (aransev protoki) orqali qon pastki kavak venaga to'shadi. 
• O'ng qorinchadan chiqqan qon o'pka arteriyasidan batalov protoki orqali aortaga to'shadi. 
• Chap bo'lmacha bilan o'ng bo'lmacha orasida oval teshik bo'ladi va qonning ko'p qismi undan chap bo'lmachaga o'tadi.
• 10%ga yaqin qon kichkina qon aylanish doirasiga to'shadi. 
• Homilada chap qorinchadan qon to'g'ridan to'g'ri aortaga to'shadi. O'ng qorinchadan chiqqan qon batalov protoki orqali aortaga to'shadi. 
• Kindik boylanganidan so'ng bir necha daqiqadan keyin tomirlarning silliq Mushak elementlari qisqarishi natijasida aransev protok beqiladi, 2 oydan keyin butunlay bitib ketadi. 
• O'pka tomirlarida qon oqimini ortishi natijasida chap bo'lmachada bosim oshadi va bu o'ng bo'lmachadan qonni chap bo'lmachaga o'tishiga to'sqinlik qiladi. Oval teshikni funksional beqilishi 3 oy davom etadi, 5 – 7 oyda butunlay beqiladi. 50% bolalarda butunlay beqilishi 5 yoshgacha davom etadi. 25% bolalarda butun hayoti davomida klinik o'zgarishlarini namoyonisiz saqlanadi. 
• Tug'ilgandan keyin bola nafas olishi natijasida kichkina qon aylanish doirasi tomirlarining silliq muskulaturasi bo'shashadi, qarshilik 7 marta kamayadi, qonda kislorodning tarangligi 50 mm.sim. ustunigacha oshadi, bu 10 – 15 soat davomida batalov protokini keskin torayishiga olib keladi va 2 – 5 oyda butunlay beqiladi.