Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент
ELEKTRODINAMIKA BO’LIMINI O’QITISHDA O’QUVCHILARNING ILMIY
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
17.Fizika-matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kalit so‘zlar
|
17
ELEKTRODINAMIKA BO’LIMINI O’QITISHDA O’QUVCHILARNING ILMIY DUNYOQARASHINI SHAKLLANTIRISH. Tojakmatova Santalat Sattarovna Namangan tumani 22-sonli maktab o‘qituvchisi Telefon: +998941597712 Annotatsiya: Ushbu ishda elektrodinamika bo‘limini o‘qitishda o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishning nazariy asoslari ko‘rsatilgan. Kalit so‘zlar: Elektrodinamika, mexanika, molekulyar fizika, elektr, magnit, elektr zaryad, maydon. Elektrodinamika mexanika molekulyar fizikaga nisbatan sifat jihatdan farq qiladigan materiya harakatining va o‘zaro ta’sirining yangi elektromagnit ta’sirini o‘rganadigan bo‘limdir. Materiyaning bu shaklini xarakterlaydigan eng muhim kattalik elektromagnit maydon bilanharakatdagi zaryad orasidagi bog‘lanishdir. Elektrodinamikani o‘rganishda o‘quvchilarning olamning fizik manzarasining navbatdagi bosqichi haqidagi bilimlari shakllanib rivojlanadi va kengayib boradi. Bu bo‘limda materiyaning maydon ko‘rinishi bilan harakatning elektromagnit shaklining opoziga xos xususiyatlari, harakatning mexanik issiqlik shaklidan farq qilishi ko‘rinadi. Fizik maydon – elektrodinamik o‘zaro taosirda moddiy tashuvchi materiya ko‘rinishi sifatida namoyon bo‘ladi. Elektrodinamikadagi eng muhim tushunchalar bu elektromagnit o‘zaro ta’sir, elektr zaryad, elektromagnit maydon moddalarning elektr magnit xossalari universalligi kabilar kiraddi. Bo‘lardan biz ayrimlarini ko‘rib chiqamiz. Elektromagnit o‘zaro ta’sir tabiatdagi o‘zaro ta’sirning o‘ziga xos turlaridan biri bo‘lib faqat mikrojarayonlardagina ham muhim rol o‘ynaydi. Elektromagnit maydonni miqdoriy va uning ta’sirlarini tajribada asoslash jarayonida elektromagnit maydon materiyaning turi ekanligini o‘quvchilar tushunib oladilar: bunda quyidagilarga eotibor berish kerak. 1. Elektromagnit o‘zaro ta’sir olamning fizik manzarasining muhim xarakteristiqalaridan biri bo‘lib barcha elektrik magnit optik elektromagnit hodisalarning asosida yotadi va materiya harakatining elektromagnit shaklining manbai hisoblanadi. 2. Har qanday elektromagnit maydon o‘zaro ta’sirda moddiy tashuvchi bo‘lib fizik maydon hosil bo‘ladi va barcha o‘zaro ta’sirlar kabi materiya ko‘chishi bilan bog‘langan. 3. Elektromagnit o‘zaro ta’sir yaqin o‘zaro ta’sir bo‘lib uning tarqalish tezligi doimiy kattalikkalasirdan biri bo‘lgan yorug‘lik tezligidan katta bo‘ladi. 4. Elektromagnit o‘zaro ta’sir almashinish xarakteriga ega bo‘lib buni optik va yadro fizikasida ko‘ramiz. 5. Moddalarning elektr tuzilishi elektromagnit o‘zaro ta’sirning universalligini ko‘rsatadi. Elektr zaryad – elementar zarralar uchun massadan keyingi asosiy xarakteristiqalardan biri uning kattaligi sanoq sismavzusiga bog‘liq bo‘masligidir. Zaryad elektromagnit o‘zaro ta’sirlashuvining ham miqdoriy ham ham sifat xarakteristiqasi bo‘lib xizmat qiladi. Zaryadsiz elektromagnit maydon o‘zaro ta’sir sodir bo‘lmaydi. Elementar zarralar zaryadli diskretli va atomistic tabiati jihatdan o‘zidan kichik zaryadning yo‘qligi bilan ajibdir. Zaryadni materiyani modda ko‘rinishidan ajratib bo‘lmaydi. Chunki moddasiz zaryad bo‘lmaydi. Zaryad elektr maydonning manbai hisoblanadi. Zaryadlangan har bir moddaning moddiy jism atrofida maydonning bo‘lishi moddiy olamning birligini ifodalaydigan dalillardan iboratdir. Fizik qonunlar zaryadning ishorasi o‘zgargan bilan o‘zgarib qolmaydi yoki har qanday zaryad fizik qonunlar simmetrikdir. Materiyaning modda va maydon ko‘rinishlari zaryad orqali bog‘langan bo‘ladi. Elektr va magnit hodisalarni nazariyasida elektr zaryad tushunchasi asosiy tushunchalardan biri bo‘lib qulon amper laplas hamda maksvell qonunlari va tenglamalariga zaryad miqdori yoki elektr toki ko‘rinishiga kiradi. O’quvchilarda materiyaning to‘lqin zarra tabiati haqidagi tushunchalarni qaror toptirishda materiyaning modda va maydon ko‘rinishlari orasidagi birlik hamda olamning moddiyligi va birligini izoxlash fizika o‘qitishni asosini tashkil qiladi. 102 17 Agar biz elektr hodisalarni har tomonlama diqqat bilan tahlil qilganimizda harakat uzluksizlik bilan o‘zlikliligining dialektiq birligida namoyon bo‘ladi.masalan fizikada elektr maydon magnit maydon uzluksiz kvantlangan holda namoyon bo‘lsa uni hosil qiluvchi zaryad esa sof diskretdir. Elektr zaryadning saqlanish qonuni tabiatning asosiy qonunlaridan biri bo‘lib tabiatning boshqa asosiy qonunlari singari materiya va uning harakatining paydo bo‘lmasligi va yo‘qolmasligi haqidagi dialektiq tamoyillarini tasdiqlovchi qonunligiga. Elektromagnit maydonboshqa maydonlar qatori elektromagnit o‘zaro ta’sirida moddiy tashuvchi bo‘lib,olamning fizik manzarasini to‘laroq bilish, tushinish imkonini beradi. Elektromagnit maydonning moddiyligini qator tajribalarda ko‘rsatish muhim ahamiyatga ega. Elektromagnit maydonning moddiyligini inkor etishga urinishning bexudaligini ko‘rsata bilish uni sezishning o‘ziga xos tomonlari ochiladi va uning modda bilan ozaro ta’sirida moddiyligini namoyon bo‘lishiga o‘quvchilarning diqqatini qaratilishi kerak. Elektromagnit maydon mavzusini o‘qitishda elektromagnit maydonni o‘rganishda ham fizik maydonning moddiyligi maydon orqali o‘zaro ta’sir roy berishning universialligi materiyaning ikki ko‘rinishi bo‘lgan modda bilan maydonning o‘zaro bog‘langanligi g‘oyasiga tayanish maqsadga muvofiqdir. Foydalanilgan adabiyotlar 1. P. Habibullayev va boshqalar. Fizika: umumiy o‘rta ta’lim maktablari 8-sinfi uchun darslik. — T.: «O’qituvchi»,2019. — 176 b. 2. Nurillaev B.N., Tillaboev A.M., M.Yu.Ataeva., S.S.Jumanazararov. Fizika fanini oʻqitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar moduli boʻyicha oʻquv uslubiy majmua // T.: 2017. - 95. |
