Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
17.Fizika-matematika
|
1.1-jadval. Tez neytronlar turli manbalarining asosiy xarakteristikasi
Manbalar tipi Yadro reaksiyasi Neyronlar maksimal energiyasi. Mev Neyronlar spektri Neyronlar oqim zichligi sm 2 gek Izotop manbalar 9 Be(α,n) 12 C 13 Uzluksiz 10 4 Neytronlar generatori 3 H(d,n) 4 He 3 Mono energiyali 10 7 3 H(d,n) 4 He 14 10 19 Reaktor Bo‘linib 20 Uzluksiz 10 12 -10 13 Elektronlar tezlatkichi (γ,n) Nurlantirish energiyasiga bog‘liq Nurlantirish energiyasiga bog‘liq 10 10 Ionlar tezlatkichi Turli Nurlantirish energiyasiga bog‘liq Nurlantirish energiyasiga bog‘liq 10 11 Oqibatda qiymati aktivlashgan analiz uchun tez neytronlar generatorlarida hosil qilish 3 H(d,n) 4 He ni bu manbalaridan chiqayotgan neytronlar oqimi monoxromotik va yuqori inteksaktivlikda bo‘ladi. Ayniqsa quvvatli tez neytronlar manbai – reaktor. Reaktorga neytron (oqimi bir hilda) aralashgan, shuningdek kichik komponentlarda saqlanadi. Kichik neytronlarni oqimda ishtirok etishini o‘tishini aniqlashda qiyinchilik tug‘diradi, shuningdek, reaksiya mahsulotlari (n,γ) oqibatda radioizatoplarni eng yuqori kesimda aktivlashtiradi. Chunki, bosimi katta issiq konponentlar oqimi qadmiy yoki boshqa materiallar filtridan o‘tishda qo‘llaniladi. Bunda reaksiya bitta muammoni yechish neytronlar oqimi intensivligini arzimas darajada kamaytirish.[1] 14 Mev li neytronlarni to‘siqlar bilan to‘qnashganda uni aktivatsion analizini mazkur ishda aniqladilar. Qayd qilinishicha, manbani asosiy nurlanishi, to‘siq yadrosida reaksiyani rivojlantiradi, shuningdek, o‘z o‘rnida boshqa holat formulalariga o‘tadi. Amaliyotda qo‘llash uchun qulayligi: Aktivatsion analizni tekshirish imkoniyatlari 2,8 – 3,0 MeV energiyani neytronlardaligini ko‘rsatdi, bunday xolatda elementlar atrofida sezgirlik 10 mg dan katta. Past sezgirlikni izotop manbalaridagi tez neytronlar nurlanishi beradi. Ayniqsa tez neytronlar reaktori yuqori sezgirlikni ta’minlaydi, shuningdek bir, ikki holatda neytron generatoriga 14 Mev neytronlarga tajriba o‘tkazib sezgirlikni aniqlash mumkin . Ishning asosiy tomoni aralashgan neytronlar oqimini tez neytronlar reaktorida aktivlashtirish keng qo‘llanilishida qiyinchilik tug‘diradi.[2] Ko‘pchilik kanallar va xususiy raqobat (kankuransiya) yadro reaksiyaga shuningdek bir qancha parchalanish jarayonida tez neytronlarda aktivlashtirish muvaffaqiyatsiz tekshirish bo‘lishi mumkin, asosiy uning instrumental variantida ko‘pchilik reaksiyalar ostonadan o‘tish 123 17 xarakterini ko‘rsatadi, raqobat yadro reaksiyalariga neytronlarni chiqarib tashlaganda to‘siq yo‘llarida energiya ajralishi mumkin. Shunday hodisalar masalan F reaksiyasida aniqlanishi mumkin. 19 F(n,α) 16 N (E por = 3 Mev) (1.3) da Kislorodning ishtirok etishi, unga ham radioizotop reaksiyasini beradi. 16 O(n,p) 16 N (E por = 10,5 Mev) (1.4) Turli to‘siqlardagi bunday masalalarni yechishga neytronlar nurlanishlaridan energiyasi pastda yotuvchi to‘siqlarni interferensiyalash reaksiyasida yechish mumkin. Buning uchun uchta usul qo‘llash mumkin. 1) Neytronlar energiyasiga muvofiq manbani tanlash 2) Manbani qo‘llanilganda neytronlarni maksimal energiyasidan chiqmasligini boshqarib turish (regulirovka qilish) 3) Tez neytronlarni yupqa filtrdan o‘tgandagi energetik spektrlarini (o‘lchash) aniqlash tanlangan jadvalda alohida laboratoriyada bir necha neytronlar manbaini birinchi navbatda organik birikmalardan turlicha o‘tishlarini qandayligi ko‘rsatilgan. Nihoyat ikkinchi usul alohida bitta manbadan sizib chiqayotgan neytronlar oqimi energiyasini manzarasini boshqarib (regulirovka) turishdan iborat. Bitta uzluksiz harakteri neytronlar oqimini aktivlashtirishni bazi bir omillarga qiyinchilik tug‘diradi. Shuning uchun bu to‘siqlardan o‘tishni alohida va yadro reaksiyalarini faqat (bir necha megaelektronvoltli) intereferensiyalashuvchi usullarini aniqlash lozim. Ko‘p energiyani neytronlar oqimi (oddiy 14 Mev) ni vodorodsimon materialdan o‘tishi, kichik neytronlarni o‘tishida energetik spektrlarini o‘lchash, oxirgi usulda turadi. Chunki yadro reaksiyasini uyg‘otish funksiyalarini aloxida ikkita komponentlarga ega radioaktiv nurlanishlar oqimlarini kuzatish mumkin. Biroq filtrlarga neytronlar oqimi kuchsizlanib, kuchayib boradi va unchalik katta bo‘lmagan o‘lcham (kattalik) da o‘xshash effektni (metod) usulni ko‘rish, amaliyotda uni baxolash mumkin emas. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Р.А.Кузнецов. Активацион анализ. Изд. 2-е М., Атомиздат, 1974 2. Мухин К. Н. Экспериментальная ядерная физика: Учебник. В 3-х тт. Т. 3. Sh.M.Ruzimov . Neytronlar fizikasi UzMU |
