Mat-statistik asosiy tushunchalari 2 qism

Дисперсиянинг тадбиқий-психологик мазмуни.

• Дисперсиянинг тадбиқий-психологик мазмуни. Дисперсия таҳлил этилаётган маълумотлар бир ҳил эмаслигини белгиловчи муҳим ўлчов бирлигидир. Масалан, муайян мактабнинг бошланғич синф ўқувчилари томонидан олинган ақлий тараққиётни ўлчашга мўлжалланган тест баҳоларининг тарқоқлиги уларнинг ақлий тараққиёти даражаси ҳар ҳил эканлигини кўрсатади. Бир кишига ўн кун мобайнида такрор-такрор таклиф этилган тестга берилган жавоблар дисперсияси унинг жавоб бериш чоғида диққати қай даражада жам бўлганлиги хусусидаги маълумотни беради. Аҳолисининг йиллик даромади 50000 минг сўмдан бўлган икки шаҳарни тасаввур қилиб кўринг. Юқори даражадаги дисперсияга эга бўлган шаҳарда йиллик даромадларида катта тафовутлар мавжуд одамлар яшаши аниқдир.

Нормал тақсимланишнинг асосий кўрсаткичлари

• Хосстадқиқотларда асосан нормал тақсимотларга ишора қилинади.
• Нормал тақсимот хоссанинг қуйи ва юқори қийматлари нисбатан кам учраб, ўртача қийматга яқин кўрсатгичлар кўп учраши билан белгиланади. Ушбу тақсимот нормал деб у табиий-илмий тадқиқотларда кўп учраганлиги учун ҳар қандай хоссанинг оммавий тасодифий намоён бўлиши меъёри сифатида қабул қилинган. Ушбу тақсимот турли даврларда турли олимлар томонидан очилган қонуниятга бўйсунади: Муавр (1733) Англияда, Гаусс (1809) Германияда ва Лаплас (1812) Франциядаанинг тақсимоти деб унинг турли қийматларини намоён бўлишида кузатилаётган қонуниятларга айтилади.
• Танламадаги маълумотларнинг нормал тақсимланганлигидан гувоҳлик берувчи кўрсаткичлар қуйидагилардир:
• танламанинг симметрик тақсимланганлиги (гистограмма ёки боксплот усулида кўргазмали тарзда ифодалаш мумкин).
• Медианна ва ўртача қиймат бир бирига тенг ёки жуда яқин.
• Ассиметрия ва эксцесс кўрсаткичлари нолга яқин қийматга эга.

Боксплот тузиш.

• Хосстадқиқотларда асосан нормал тақсимотларга ишора қилинади.
• Нормал тақсимот хоссанинг қуйи ва юқори қийматлари нисбатан кам учраб, ўртача қийматга яқин кўрсатгичлар кўп учраши билан белгиланади. Ушбу тақсимот нормал деб у табиий-илмий тадқиқотларда кўп учраганлиги учун ҳар қандай хоссанинг оммавий тасодифий намоён бўлиши меъёри сифатида қабул қилинган. Ушбу тақсимот турли даврларда турли олимлар томонидан очилган қонуниятга бўйсунади: Муавр (1733) Англияда, Гаусс (1809) Германияда ва Лаплас (1812) Франциядаанинг тақсимоти деб унинг турли қийматларини намоён бўлишида кузатилаётган қонуниятларга айтилади. Психологик.
• Боксплот усулида маълумотларни тақдим этишда медианна, квартиллар орасидаги масофа ҳамда тақсимланиш лимити кўргазмали тарзда акс эттирилади.
• Боксплотларни тузишда қуйидагиларга эътиборни қаратиш лозим:
• Қуйи ва юқори квартилларни қийматларини аниқлаш. Q1; Q3
• Квартиллар орасидаги масофани аниқлаш ΔQ=Q3-Q1
• Ҳаддан юқори ва ҳаддан паст бўлган қийматларни топиш.