Matematik modellarning asosiy turlari

Dinamikmodellar.Dinamik model ob’ektningvaqtbo‘yicha o‘zgarishiniakszttiradi. Bundaymodellarningmatematiktavsifialbatta vaqtbo‘yichahosilanio‘zichigaoladi. Ko‘pinchadinamikmodelnikirishvachiqisho‘zgaruvchilarnibog‘laydiganuzatmafunksiyalarko‘rinishida quriladi (ayniqsaob’ektniboshqarishmaqsadlariuchundinamikmodellarniuzatmafunksiyalarko‘rinishidaifodalashqulay). Dinamikmodelningmisolibo‘libyuqoridako‘ribchiqilganto‘liqaralashtiruvchi, lekino‘rnatilmaganrejimdaishlaydigan, apparatningmodelixizmatqilishimumkin. Bu holdaapparatningmatematiktavsifi quyidagi material balanstenglamalarinio‘zichigaoladi:

(2)

(3)
hamda t=0 dagiboshlang‘ichshartlar


₍₄₎
Matematik model modellashtirish dasturi shaklida amalga oshirilib, aniqlangan echim algoritmlari uchun ob’ektdabo‘libo‘tadiganhodisalarningmohiyatiniaksettiruvchimatematiktavsifningtenglamalartizimi hisoblanadi. Bu ta’rifgamuvofiqmatematik model uchtajihatlarmajmuidako‘rilishikerak: ma’noli, tahliliyvahisobiy.
Ma’nolijihato‘zidamodellanayotganob’ektningtabiatinifizikaviytavsifiniifodaetadi.
Tahliliyjihatob’ektdabo‘lib o‘tadiganhodisalarvaularorasidagifunksionalaloqalarniaksettiruvchiqandaydirtenglamalarko‘rinishidagijarayonningmatematiktavsifidir.
Nihoyat, hisobiyjihat – dasturlashtillarningbiridamodellashtiruvchidasturisifatidaamalgaoshirilganmatematiktavsifiningtenglamalartiziminingechishalgoritmivausulidir.
Boshqachaso‘z bilan aytganda – matematik model – bukompyuterdaamalgaoshirilganmatematiktavsifining (MT) tenglamalartiziminiechishalgoritmidir, yokimatematik model – buMT real jarayoniningkirishvachiqisho‘zgaruvchilarinio‘zarobog‘laydigantenglamalartizimi bo‘lib,uningxossalarinibashoratlashuchunmaxsusalgoritmyordamidabutenglamalartiziminiechishvabualgoritmnikompyuterdaamalgaoshirishkerak bo‘ladi.



Matematikmodelnituzgandankeyinuningmonandligianiqlanadi.

Monandlik – bu real ob’ektgamatematikmodelning ham sifat jihatidan (model vaob’ektdao‘zgaruvchilarningtendensiyasibirxil) ham miqdor jihatdan (eksperimentalma’lumotlar) muvofiqligi.

bu erdatajribao‘lchashlarixatoliklaridankamemas.
Agar monandlikkaerishilmasa, undaidentifikatsiyalashmasalasiniechishkerak.
Identifikatsiyalash – optimallashningmoslanmaganlikmezoniningengkichikqiymatiqidiriladigan ususiyholi



Ishlabchiqilgankompyuterlimatematik model texnologikjarayonnioptimallashtirishuchunqo‘llanadi. Masalaningmaqsadinio‘rnatgandankeyinquyidagilaraniqlanadi:

1) Maqsadlifunksiya – R optimallikmezoni

,

optimallikmezonlariningturlari:

• Texnologik;

  
  

• Iqtisodiy;

  
  

• Texnikaviy-iqtisodiy;

  
  

• Termodinamik;

  
  

2) Optimallashtirishningresurslari

-optimallashtirish (boshqarish) o‘zgaruvchilari





3) Optimallashtirishalgoritmi

Ko‘po‘zgaruvchilaruchunoptimallashmasalasinita’riflash:

Optimallashmasalaechiminingnatijasi:





5-rasm. Biro‘zgaruvchiuchun masala echiminingvarianti.



6-rasm. Ikkioptimallashtiruvchio‘zgaruvchilaruchunparametriktekslikda optimal qiymatininggrafikaviytasviri.
Qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun model ayrim xossalarga ega bo‘lish kerak va ushbu xossalar bir vaqtda modelni qurish sifatini baholash mezonlari bo‘lib ham hisoblanadi.
Model xossalari orasidan quyidagilarni ajratish mumkin: samaradorlik, universallik, turg‘unlik, mazmuniylik, monandlik, chegaralanganlik, to‘lalik, dinamiklik.
Foydalanilganadabiyotlar:

1.”Texnologik jarayonlarni indintifikatsyalash va modellashtirish”
2.


Internet saytlari
1.
Google.com
2.
Ziyouz.net
3.
Aim.uz

http://fayllar.org