“Материаллар қаршилиги”фанининг мазмуни ва методи

КЕСИШ УСУЛИ

Қаттиқ жисмнинг мустаҳкамлиги алоҳида қисмлари-

нинг (материал заррачаларининг) ўзаро ички тортишиш

кучлари билан ифодаланади. Ташқи куч таъсиридаги

жисмнинг деформацияланишида ички кучлар ўзгаради. Ташқи кучнинг миқдори ортса бу кучлар ҳам ортади ва

чегаравий қийматига эришади, жисм емирилади.

Мустаҳкамликка ҳисоблаш учун ички кучларни аниқлаш лозим. Бунинг учун кесиш усулидан фойдаланамиз.

Ички кучлар. Ташқи куч таъсиридан жисмдаги зар-рачалар ӯзаро таъсирининг интенсивлашувига – ички куч дейилади Кесиш усули – ички кучлар бош вектори ва бош моментини аниқлаш имконини беради. Ички куч факторлари – бош вектор ва бош моментни координата ўқлардаги ташкил қилувчилари бўлиб вектор катталикдир. Кесиш усули деганда, КААМ– кесамиз, ажратимиз, алмаштирамиз мувозанатлаштирамиз - маъно тушунилади.

Ички куч факторлари фазода ихтиёрий жой- лашган кучлар системасининг аналитик мувозанат шартларидан топилади.

Бир чизиқ бўйлаб йўналган кучлар таъсирида тасма-лар, занжирлар,ус-тунлар, клапанлар, миноралар, завод- ларни трубалари ишлайдилар.Улар- нинг кесимида фақат ички бўйлама куч ҳосил бўлади.

Валлар ва пружи-наларни юклани-шида кесимида буровчи момент ҳосил бўлади Машина,кўприклар- нинг рамалари,вал- ларни юкланишида кўндаланг куч, эгув- момент ҳосил бўла- ди

KUCHLANISH

• Kuchlanish - kesim yuzaning maʼlum nuqtasidagi yoki kesim yuza bo’ylab ichki kuchning tarqalish qonuniyatini aniqlaydi.

• Kuchlanish deb, bir birlik yuzaga tӯg‘ri keluvchi kuchning miqdoriga aytiladi.
• Ichki kuch faktorlariga bog‘liq holda kesim yuzada normal va urinma kuchlanishlar hosil bo‘ladi

normal kuchlanish
urinma kuchlanish

1) Chegaraviy ( xavfli ) kuchlanish – hosil bo‘lishi bilan yemirilash sodir bo‘ladi. Bu kuchlanish materialni xossasi va deformatsiya turiga bog‘liq. Masalan, kul rang cho‘yanni siqilishdagi mustahkamlik chegarasi cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasidan 4 marta katta.

• 1) Chegaraviy ( xavfli ) kuchlanish – hosil bo‘lishi bilan yemirilash sodir bo‘ladi. Bu kuchlanish materialni xossasi va deformatsiya turiga bog‘liq. Masalan, kul rang cho‘yanni siqilishdagi mustahkamlik chegarasi cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasidan 4 marta katta.
• 2) Ruxsat etilgan kuchlanish – konstruksiya xavfsiz, ishonchli va uzoq muddat ishlashini taʼminlovchi eng katta kuchlanish. Bu kuchlanish materialni xossasi, deformatsiyaning turi va mustahkamlikka ehtiyotlik koeffitsiyentiga bog‘liq.
• 3) Hisobiy kuchlanish – konstruksiyaning elementiga qo‘yilgan kuch taʼsirida hosil bo‘ladi. Bu kuchlanish tashqi kuch va konstruksiya elementining o‘lchamiga bog‘liq.

Materiallar qarshiligidagi uch xil kuchlanish mavjud: