Materiallar


Download 78.98 Kb.
Pdf ko'rish
bet11/34
Sana15.10.2017
Hajmi78.98 Kb.
#17963
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   34

Д a = y h - — h
 = ----- ,
G  
GA

A b s o lu t  s iljis h   s iljitu v c h i  k u c h   va  k e s im la r  o ra s id a g i  m asofaga  to ‘ g ‘ ri, 
k o ‘ n d a la n g   kesim   yu za   va   s iljis h d a g i  e la s tik lik   m o d u lig a   te s k a ri  p ro ­
p o rs io n a l  ekan.
G u k   q o n u n i  absolut  s iljis h   u ch u n   ana  shunday  ifo d a la n a d i.
G u k   q o n u n i  c h o ‘ z ilis h   va  s iq ilis h   uchun  q u y id a g ic h a   ifo d a la n is h in i  il-  
g a ri  k o ‘ rib   o ‘tgan  edik;
Iz o t r o p   m a te ria lla r  u c h u n   s iljis h d a g i  e la s t ik lik   m o d u li  G   b ila n  
c h o ‘ z ilis h d a g i  e la s tik lik   m o d u li  E  orasida  m a ’ lu m   b o g ‘ lanish  m a vju d .  B u  
bogM anishning  m a te m a tik  ifo d a s in i  k e ltirib   c h iq a ris h   uchun  s o f  s iljis h   h o - 
Ia tid a g i  e lem entni  k o ‘ rib   o ‘ tam iz.
S o f  s iljis h n in g   o ‘ zi  nim a?  T e k is   k u c h la n is h   h o la tid a   boMgan  p riz m a tik  
sterjendan  m a ’ lu m   b u rch a k  v a   y o ‘ n a lish d a   to ‘ g ‘ r i  to ‘ rtb u rc h a k   s h a k lli  shun­
day  elem entar  boMakcha  a jra tib   o lis h   m u m k in -k i,  unga  fa q a t  u rin m a   ku ch ­
la n is h la r  ta ’ sir  etadi.  N o rm a l  k u c h la n is h la r  n o lg a   teng  boMadi.  A n a   shun­
day  h o la td a ,  y a ’ ni  faqat  u rin m a   k u c h la n is h la r  ta ’ s irid a   h o sil  boMgan  d e fo r­
m a tsiya  
s o f  siljish
  deb  ataladi  (5 .4 -ra sm ).  S o f  s iljis h   m a te ria ln in g   h a jm i 
o ‘ z g a rm a y d ig a n   b ir d a n -b ir  te k is   k u c h la n is h   h o la tid ir ,  b u n d a   e le m e n ta r 
boM akcha  faqat  sh a k lin i  o ‘ z g a rtira d i.
E n d i  E  b ila n   G   orasidagi  bogM anishni  a niqlashga  o ‘ ta m iz .  S o f  s iljis h  
tu fa y li  A C   dia g on a l  AS  m asofaga  uzayadi  (5 .5 -ra sm ):
5.4-rasm.
5.5-rasm

F)
bu  yerda 
a = S
-c o s 4 5 °   =  
S


y  = — \ 
A C  =  S
  bo M g a n lig id a n

G
AS = — S
 
(a)

G
(Jm umlashgan  G u k   q onuniga  k o ‘ ra  n is b iy   uzayish  q u yid ag ich a   y o z ila d i:
AS 
cr. 
a

s,  -
 —  
= —  - u — ,

S  
E  
E
cr,  =  г   va  cr3  =  
- г
  e k a n lig in i  e’ tib o rg a   olsak,  uzayish
(l + 
jj
)
t
 
AS = ±— ^ — S
 
(b )  boMadi.
E
(a)  va   (b )  ifo d a la m in g   chap  to m o n la ri  teng  boMgani  u ch u n   o ‘ n g   to m o n - 
la r  ham  teng  boMadi:
G  =   2 ( l +  / / ) '  
(5 -5)
B u   fo rm u la d a g i  c h o ‘ z ilis h   (s iq ilis h )  e la s tik lik   m o d u li  E  v a   Puasson  k o ­
e ffits ie n ti  ц  ta jrib a   yoM i  b ila n   a n iq la n a d i.  B u la r  o rq a li  s iljis h d a g i  e la s tik lik  
m o d u lin i  aniqlasa  boMadi.

3
A g a r 
Ц = —
  boMsa, 
G - —E
  boMadi.
j  
8
5.2.  Sof siljishda  ruxsat  etilgan  kuchlanishlar
R u x s a t  e tilg a n   k u c h la n is h n i  ta n la sh   m asalasi  s iljis h d a   s iq ilis h   va  
ch o ‘ zilishdagiga  nisbatan  ancha  m urakkab.  C hunki  tajribalarda  boshqa  x il  de- 
form atsiyalardan  x o li  boMgan  s o f siljis h   holatiga  erishish ju d a   q iy in .  Shu  saba­
b li  siljishdagi  ruxsat  etilgan  kuchlanishlar  nazariy  yoM lar  b ilan  belgilanadi.
T e k is   k u c h la n is h   h o la tid a   u ch ta   bosh  ku ch la n ish d a n   b ir i  n o lg a   teng 
boMadi  (5 .5 -ra sm ).  Shunga  k o ‘ ra  s o f  s iljis h d a
cr,  =  r ,  
cr2  =  0, 
cr3  =  
- x
Ik k in c h i  m u s ta h k a m lik   nazariyasidan
cr, 
-  fio -
  <  [c r ] 
(5 .6 )
e k a n lig i  b izg a   maMum.  B oshqa  k u c h la n is h la r  q iy m a tin i  (5 .6 )g a   q o ‘ y ib ,
M
r < J — L  
(5 .7 )


m

ga  ega  b o ‘ la m iz .  F o rm u la n in g   o ‘ ng   to m o n i  ru x s a t  e tilg a n   k u c h la n is h n i  if o ­
d a la y d i.  Shunga  k o ‘ ra  ru x s a t  e tilg a n   u rin m a   k u c h la n is h n i  q u y id a g ic h a   ifo -  
dalash  m u m k in :
( 5 8 )
M e ta lla r  u ch u n   ц = 0 ,2 5 -0 ,4 2   e k a n lig in i  h is o b g a   o lsa k,  ik k in c h i  m u s­
ta h k a m lik   n a za riya sig a   k o ‘ ra  s o f  s iljis h d a g i  ru x s a t  e tilg a n   u rin m a   k u c h la n ­
ish  q u y id a g i  k o 'rin is h g a   ega  b o ‘ la d i:
[ r ]  =  ( 0 , 7 * 0 , 8 ) [ < r ]  
(5 .9 )
U c h in c h i  m u s ta h k a m lik   nazariyasi  b o ‘ y ic h a
cr,  -  cr3  <  [c r ]  y o k i 
t
 
-  ( - r )  <  [c r ] 
asosida  q u y id a g i  fo rm u la g a   ega  boM am iz:
[c r ]
T
 <  
-—- =  \ t
2  
И ,  
(5 .1 0 )
y a ’ n i  s iljis h d a g i  ru x s a t  e tilg a n   u rin m a   k u c h la n is h
[ r ]  =  0 , 5 [ o - ] .  
(5 .1 1 )
T o ‘ rtin c h i  (e n e rg e tik )  m u s ta h k a m lik   n a za riya sig a   m u v o fiq
< [ a ]
  y o k i  V t ^ m ^ " + t ^ < [ c t ] .
[c r ]
B u n d a n : 
г >
^  =  [ г ] .  
(5 .1 2 )
D e m a k, 
[ r ]  =  0 . 5 7 [ o - ] « 0 . 6 [ < r ] .  
(5 .1 3 )
T u r li  m u s ta h k a m lik   n a z a riy a la ri  asosida  a n iq la n g a n   ru x s a t  e tilg a n   k u ch ­
la n is h la r  b ir   x il  e m a s lig in i  k o ‘ rd ik .  P la stik  m a te ria lla r  uchun  e n e rg e tik  nazari­
ya   b o ‘ y ic h a   a n iq la n g a n   ru xsa t  e tilg a n   k u c h la n is h   (5 .1 3 )  b oshqalarga  nisba­
tan  y a x s h iro q   n a tija   b e ris h in i  a y tib   o ‘ tis h   jo iz .
R u xsa t  e tilg a n   u rin m a   k u c h la n is h   m a ’ lu m   boMsa  s iljis h   (q ir q ilis h )   dagi 
m u s ta h k a m lik   sharti  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i;
< [ r ] ,  
(5 .1 4 )
max 
a
A
B a ’ z i  m a te ria lla r  u c h u n   s iljis h d a g i  ru x s a t  e tilg a n   k u c h la n is h la rn in g   q iy ­
m a tla ri  7 -ja d v a ld a   k e ltirilg a n .

7-jadval.
Parchin  mix  va  payvand  birikmalar  uchun  qirqilishga  boMgan 
ruxsat  etilgan  kuchlanishlar
B irik m a   tu r i
Qirqilishdagi 
kuchlanish, 
M p a
P a rch in   m ix:
P o 'la t  20  d a n   ta y y o rla n g a n   asosiy  e le m e n tla r 
P arm alangan  te sh ikd a g i  p a rc h in   m ix   (B   s in f) 
Y o y ilg a n   te sh ikd a g i  p a rc h in   m ix   (C   s in f)
100
140
100
Payvand:
Y u p q a   q o p la m a li  e le k tro d d a   q o ‘ ld a   payvandlash 
Q a lin   q o p la m a li  e le k tro d d a   q o 'ld a   payvandlash 
A v to m a tik   payvandlash
80
110
110
5.3.  K onstruksiya  elem entlarini  siljishga  hisoblash
5.6-rasm.
1. 
Parchin  mixli birikmalar.
  T u rli  x il  ferm a 
s te ije n la rin i,  qozon  va  sam olyot  lis tla rin i  b irik ti- 
ris h d a   b o lt  v a   p a rch in   m ix   (з а к л ё п к а л а р ^ а п  
fo y d a la n ila d i.  B o ltli  y o k i  parchin  m ix li  b irik m a ­
la r  s iljis h g a   ishlaydigan  elem entlar  hisoblanadi. 
Ik k i  Iis tn i  p archin  m ix   bilan  ulash  uchun  u la m - 
in g   ik k a la s i  ham   b ir   x ild a   te sh ilib ,  teshiklarga 
p a rc h in   m ix   k iy g iz ila d i.  U n in g   uchi  g id ra v lik  
press  y o k i  m axsus  b o lg ‘ a  b ila n   p a rc h in la n ib , 
qalpoq  h o s il  q ilin a d i  (5.6-rasm ).
M is o l  ta riq a s id a   ik k i  m e ta ll  Iis tn i  o ‘ zaro 
b ir ik tir u v c h i  b ir   d ona  p a rch in   m ix n in g   ish i  b i­
lan  ta n is h ib   o ‘ ta m iz   (5 .7-rasm ).

k u c h la ri  lis tla rn i  b ir   b irig a   nisb a ta n   s ilji-  
tis h g a   in tila d i.  B u n g a   p a rc h in   m ix   q a r s h ilik  
k o ‘ rs a ta d i,  n a tija d a   u  lis tla r  b o s im ig a   u c h ra y ­
d i.  P a rch in   m ix   s irtig a   ta ’ s ir  e tu v c h i  b o s im   k u c h in in g   q iy m a ti  ta sh q i  k u c h  
F  ga  teng  b o ‘ lib ,  bu  k u ch   p a rc h in   m ix n i  q irq is h g a   harakat  q ila d i.  Q ir q ilis h  
ke sim id a   u rin m a   k u c h la n is h la r  b ir   te k is d a   ta rq a lg a n   deb  faraz  etsak,  u  h o l­
da  bu  b irik m a   u ch u n   m u s ta h k a m lik   s h a rti  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i:
5 .7-rasm.
_ F _  
Г ~  
A  ~
4  
 
n d 2
<
 [ r ]  
yo k i
4 F  
n d 2
Ф 1 -
B u n d a n   p a rc h in   m ix n in g   d ia m e trin i  a n iq la s h   q iy in   emas:

S h u n i  ham   ta ’ k id la s h   jo iz k i,  F  k u c h i  p a rc h in   m ix n i  egishga  ham   in tila - 
d i.  B ir o q   e g u v c h i  m o m e n tn in g   q iy m a ti  k ic h ik   b o M g a n lig i  tu fa y li  u n d a n   h o s il 
boM adigan  n o rm a l  k u c h la n is h la m i  e’ tib o rg a   olm asa  ham   b o M a d i,  c h u n k i 
b u z ilis h   aynan  q irq ilis h   natija sid a   s o d ir  boMadi.  Shunga  k o ‘ ra  b o lt  v a   p a rc h in  
m ix la m i  s iljis h g a   h iso b la sh   a m a liy   jih a td a n   y e ta rli  h is o b la n a d i.
A m m o   bu  yerda  p a rch in   m ix li  b irik m a la m in g   m us­
ta h k a m lig ig a   s e z ila rli  ta ’ s ir k o ‘ rsatadigan  boshqa  b ir  o m il 
b o r.  U   ham  boMsa,  lis tla m in g   parchin  m ix   s irtig a   boMgan 
ta ’ s irid ir.  B u  ta ’ s ir  natija sid a   parchin  m ix   e zila d i. 
Ezilish 
deganda  k o n ta k t  sirtla rd a   vu ju d ga   keladigan  p la s tik   de­
fo rm a ts iy a   tu s h u n ila d i.
E z ilis h g a   h is o b la s h   ham   ta q r ib iy   x a ra k te rg a   ega, 
c h u n k i,  e z u v c h i  k u c h n in g   k o n ta k t  s irti  b o ‘ y ic h a   ta rq a l- 
ish   q o n u n iy a ti  h a m   b iz g a   a n iq   em as.  B u   k u c h n in g  
p a rc h in   m ix   s irti  b o ‘ y ic h a   ta x m in iy   ta rq a lis h   q o n u n i  5 .8 - 
rasm da  ta svirla n g a n .  R asm ga  k o ‘ ra  ezuvchi  k u c h   A   n u q ­
tada  eng  k a tta   q iy m a tg a   ega  boM ib,  В  va  С  n u q ta la rid a  
u n in g   q iy m a ti  n o lg a   teng  boMadi.
P a rch in   m ix   s irti  b o ‘ y ic h a   n o te kis  ta rq a lg a n   b o s im  
y a ’ n i  yu za   b irlig id a g i  q iy m a tin i  q  desak,  m u v o z a n a t  s h a rtin i  q u y id a g ic h a  
yozsa  boM adi:
F = h dA
 
(5 .1 6 )
B ir o q   q  n in g   p a rc h in   m ix   s irti  b o ‘ y ic h a   ta rq a lis h   q o n u n i  n o m a ’ lu m  
b o M g a n lig i  u ch u n ,  b o s im n in g   toM iq  q iy m a tin i  ifo d a lo v c h i  in te g ra ln i,  in te ­
g ra l  boM m agan,  am m o   shunga  teng  k u c h li  boMgan  ifo d a   b ila n   a lm a s h ti- 
ra m iz .  E z u v c h i  b o s im   s ilin d r ik   s irt  b o 'y ic h a   em as, 
p a rc h in   m ix n in g   d ia m e tra l  k e s im i  b o ‘ y ic h a   te n g   ta r­
qalgan  deb  fa ra z   e ta m iz  (5 .9 -ra sm ).  B u   h o ld a   (5 .1 6 ) 
ifo d a   q u y id a g i  k o ‘ rin is h n i  o la d i:
5.8-rasm.
in te n s iv lig in i,
F =   jqdA  -  (J„A3J,
(5 .1 7 )
bu  ye rd a   crez  -   p a rc h in   m ix n in g   d ia m e tra l  k e s im id a g i 
e z u v c h i  k u c h la n is h ;  A ez  -   p a rch in   m ix n in g   d ia m e tra l 
k e s im   y u z a s i, 
Aa  = S d
;  d  -   p a rc h in   m ix   d ia m e tri; 
6  -   p a rc h in   m ix   s ir itig a   e z u v c h i  b o sim   b e ra y o tg a n  
lis tn in g   q a lin lig i;

(5 .1 7 )  d a n   e z ilis h   k u c h la n is h i  a n iq la n a d i.
F
E z ilis h   u c h u n   ru xsa t  e tilg a n   k u c h la n is h n i  [c r ,.]   desak,  e z ilis h d a g i  m us­
ta h k a m lik   s h a rti  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i:
(5 .1 9 )
E z ilis h   u c h u n   ru xsa t  e tilg a n   k u c h la n is h   c h o 'z ilis h   (s iq ilis h )   d a g i  ru xsa t 
e tilg a n   k u c h la n is h d a n   ka tta ro q   o lin a d i:
[
(5 .1 9 )  b o ‘ y ic h a   aniq la n g a n   d ia m e tr  e z ilis h d a g i  m u s ta h k a m lik   s h a rtin i 
q a n o a tla n tira d i:
H a m   s iljis h ,  ham   e z ilis h   b o 'y ic h a   m u s ta h k a m lik   s h a rtla ri  q a n o a tla n tiri- 
lis h i  u c h u n ,  d ia m e tr  qaysi  shart  b o ‘ y ic h a   k a tta   c h iq q a n   boMsa,  o ‘ shanisi 
q a b u l  q ilin a d i  v a   standartlarga  m oslab  y a x litla n a d i.
B o lt  y o k i  p a rc h in   m ix   u ch u n   lis tla r 
i  
я  
j h l
 
j h l
 
te s h ilg a n d a   k e s im   z a ifla s h ib   q o la d i.
^
-------i § T ~   S h u n in g  
u c h u n  
u la n u v c h i 
lis t la r
j U  
c h o ‘ z ilis h g a   y o k i  s iq ilis h g a   te k s h ir ib
Ш  
k o 'r ila d i.
О
О


Anetw 
Abmtto 
U la n u v c h i  lis t n in g   I - I   k e s im id a g i


y u z a n i  A nett0,  11-11  k e s im id a g i  y u z a n i
5.10-rasm.
 
A brutl0  d e b  
b e tg ila s a k  
( 5 .1 0 -ra s m ),
c h o ‘ z ilis h   ( s iq ilis h ) d a g i  m u s ta h k a m lik
sh a rti  q u y id a g ic h a   y o z ila d i:
F
 
r  i
° — A
- И .  
(5 .2 0 )
nctro
B u   y e rd a   F  -   u la n u v c h i  lis tla rn i  c h o ‘ z u v c h i  k u c h ;
[cr]  -   c h o ‘ z ilis h   uch u n   ruxsat  e tilg a n   k u c h la n is h
Anellu= ( e - 2 d ) S .
2. 
P ayvand  birikmalar.
  K o n s tru k s iy a   e le m e n tla rin i  b ir ik t ir is h   uchun 
p a rc h in   m ix la r   is h la tis h   X I X   a s m in g   b o sh ida n   bo sh lan g a n   b o ‘ lsa,  asr  o x ir i-  
ga  k e lib   u n in g   o ‘ m in i  asta-sekin  p a y v a n d la s h   e g a lla y   b o s h la d i.  K e y in g i 
p a y tla rd a   p a rc h in   m ix la rd a n   fo y d a la n is h   d o ira s i  a n ch a   k ic h ra y g a n :  e n d ilik - 
da   p a rc h in   m ix la r,  asosan,  y u q o ri  harorat  o stid a   boM adigan  va   d in a m ik   k u ch -

. F  
\
1
1
в

1

)
5
=
8
м м  
р
к 60-70?
б ::
Т>
; = (
1 0
-
1
б ) м м
la r  ta ’ s irid a   is h la y d ig a n   k o n s tru k s iy a la rd a   (m a s a la n ,  s a m o ly o ts o z lik d a , 
k o ‘ p rik la rd a )  is h la tila d i  xo lo s.
P ayvand  b ir ik m a la m in g   bu  q a d a r  k e n g   ta r q a lis h in in g   s a b a b i,  u n in g  
p a rc h in   m ix li  b irik m a la rg a   nisbatan  q a to r  a fz a llik la rg a   ega  e k a n lig id a d ir. 
A v v a la m   b o r  y e ta rli  darajada  m u s ta h k a m lik k a   ega.  B u n d a   lis tla r   te s h ilm a y - 
d i,  dem ak  ham   m a te ria l  te ja la d i,  ham   b ir ik tir is h   te x n o lo g iy a s i  soddalasha- 
d i,  k o n s tru k s iy a   y e n g illa s h a d i;  c h o k la r  z ic h   b o M g a n lig i  tu fa y li  suv  va   gazni 
0
‘ tka zm a yd i.
P a yva n d la sh   is h la ri  e le k tr  y o y i  asosida 
amalga  o s h irilib ,  asosan  ik k i  usulda  b a ja rila d i:
a)  u c h m a -u c h   payvandlash;
b)  ustm a-ust  payvandlash.
U la n a d ig a n   lis t la r   b i r   te k is lik d a   y o ts a
u chm a-uch  u la n a d i  (5 .1 1 -ra sm ).  B u n d a   u la ­
n a d ig a n   lis t la r   o ra s i  e r itilg a n   m e ta ll  b ila n  
to M d irila d i,  m e ta ll  s o vig a ch ,  p a y v a n d   c h o k  
h o sil  boMadi.  C h o k la r  ulanadigan  lis tla m in g  
q a lin lig ig a   qa ra b ,  5 .1 1 -ra s m d a   k o 'rs a tilg a n  
s xe m a la rn in g   b ir i  k o ‘ rin is h id a   am alga  o s h iri- 
ladi.  K o ‘ nda lan g   c h o k n in g   c h o ‘ z ilis h   v a   s i­
q ilis h   b o ‘ y ic h a   m u s ta h k a m lig i  q u y id a g i  fo r­
m u la   y o rd a m id a   te k s h irila d i:
a  =
 
■ 
(5 .2 1 )
B u  yerda 
8 1  = A,  -
  c h o k n in g   s h a rtli  ish 
y u z a s i, 
£ = b - \ . 0 m m
 
c h o k n in g   h is o b iy  
u z u n lig i,  d  -   u la n a d ig a n   lis tn in g   q a lin lig i.
B a ’ zan  te x n o lo g ik   y o k i  k o n s tru k tiv   sa- 
bablarga  k o ‘ ra  ulanadigan  lis tla m i  ustm a- 
ust  q o ‘ y ib   payvandlashga  to ‘ g ‘ ri  ke la d i.
P a yva n d la s h n in g   b u   u s u lid a   p a y v a n d  
c h o k la r   c h o ‘ z u v c h i 
k u c h g a  
n is b a ta n  
k o ‘ ndalang  ( 5 . 12-rasm ,  a)  y o k i  b o ‘ y la m a  
(p a ra lle l)  h o la td a   ( 5 . 12-rasm,  b)  jo y la s h i- 
s h i 
m u m k in . 
C h o k  
b ir in c h i 
h o ld a  
k o ‘ ndalang  y o k i  v a lik s im o n   deb,  ik k in c h i 
h o ld a   b o 'y la m a   y o k i  y o n b o s h   c h o k   deb 
ata la d i.  U c h b u rc h a k   k o ‘ rin is h id a g i  c h o k ­
n in g   b is s e k trik   y o ‘ n a lis h id a g i  k e s im i  z a if 
h iso b la n a d i,  c h u n k i  c h o k la rn in g   y e m ir ili­
shi  ana  shu  kesim d a n   b o sh la n a d i. 
5 .12-rasm.
5.11-rasm.
± _ ^ Л -
T
h = 0 ,7 8

S h u n in g   u c h u n   ham   h iso b la sh d a   aynan  shu  k e s im n in g   m u s ta h k a m lig i 
te k s h irila d i.  A B   k e s im n in g   h is o b   te n g la m a si  q u yid a g ich a   y o z ila d i.
F
г - —  
V a lik s im o n   c h o k   i k k it a   b o M g a n i  u c h u n   y u z a   ik k ig a
k o ‘ p a y tirilg a n .  A g a r 
A = lkS
 
c o s 4 5 °  =  0 .7 /*<5  e k a n lig in i  in o b a tg a   o lsa k, 
x a v fli  k e s im n in g   m u s ta h k a m lik   sh a rti  q u y id a g ic h a   ifo d a la n a d i:
B u   ye rd a   k o ‘ n d a la n g   c h o k   u z u n lig i 
l K = в - 1 0 т т -
 
deb  q a b u l  q ilin a d i.
A m a liy o td a   y o n b o s h   ( b o ‘ y la m a )  c h o k la r  k o ‘ p  is h la tila d i.  L is tla r   u stm a- 
ust  q o ‘y ilg a n   b irik m a la rd a   y o n b o s h   c h o k la r  m u s ta h k a m lig i  ham   (5 .2 2 )  fo r ­
m u la   b ila n   t e k s h ir ila d i.   F a q a t  b u   y e rd a   b o 'y la m a   c h o k   u z u n lig i 
£s = £ - \ 0 m m
  deb  o lin a d i.
5.1-misoI.  Parchin  mix  yordam ida  biriktirilgan  ikki  list  F =8kH   kuch 
bilan  torliladi.  (5.13-  rasm,a).  Listlarning  qalinligi
  d  =  
8mm,  siljish  uchun 
ruxsat  etilgan  kuchlanish
  [ r ]  =  
60
M P a

ezilishga ruxsat  etilgan  kuchlanish 
[стю ] =  200А Й Р а. 
Birikmaning  mustahkamligi  hisoblansin.
Y e c h is h .  P a rch in   m ix   d ia m e trin i  m u s ta h k a m lik   shartidan  to p a m iz   (5 .1 3 );
L is tla rn in g   p a rc h in   m ix g a   te g ib   tu rg a n   s irtin i  e z ilis h   sh a rti  b o ‘ y ic h a   te k - 
sh ira m iz.  L is tn in g   p a rc h in   m ix   b o s im id a n   e zila d ig a n   s irti  y a rim   s ilin d r   shak- 
lig a   ega  (5 .1 3 -ra sm ,  b).
t
 =
(5 .2 2 )
bundan
- d  
4
с

Y a rim   s ilin d rn in g   b a la n d lig i  §,  d ia m e tri  d.  B o s im n i  y a rim   s ilin d r  s irti 
b o ‘ y ic h a   ta rq a lish   q o n u n i  bizga  nom a’ lu m ;  am m o   u  p a rch in   m ix   b ila n   lis t 
o ra lig ‘ idagi  tu rli  nuqsonlarga  hamda  m aterialga  b o g ‘ liq   e k a n lig i  ayon.  H iso b n i 
sod d a la sh tirish   m aqsadida  bosim   y a rim   s ilin d r  s irtig a   emas,  shu  s irtn in g   d ia ­
m etral  te k is lik d a g i  proeksiyasiga,  y a ’ ni  dd  yuzaga  ta ’ s ir  etadi,  deb  o lin a d i.
Shunday  q ilib ,  list  teshigi  devorlaridagi  e zilish   ku ch la nish i  quyidagiga  teng:
F
 
8 0 0  
_
  „  
H
=■
=  7 6 9 2 ,3 -
S d
 
0 .8 -1 .3  
sm '
T o p ilg a n   ku c h la n is h   ruxsat  e tilg a n   k u c h la n is h d a n   kam   c h iq d i,  dem ak 
e z ilm a s lik   sharti  q a n o a tla n tirila d i.
5.2-misol.  Burchaklikni  list- 
g a   tutashtirish,  uchun  zaru r 
bo ‘Igan parchin  mixlar  soni  an­
iqlansin  (5,14-rasm).  Qo'yilgan 
yuk  F=75kH.  Parchin  mix  d i­
ametri d =  1,7sm;  [o]=140,0MPa;
[ t ]   =  
110,0  MPa,
  [a , .] 
=280,0 
MPa.  L ist  va  burchaklikning
uzilmasligi  ham  tekshirilsin.  Boshqa  о 'Ichamlar  shaklda  berilgan.
Y e c h is h .  P archin  m ix la m in g   k e s ilm a s lik   s h a rtid a n :
F
5 .14-rasm.
n >
E z ilm a s lik   shartidan;
n > ,
H
F
n d 2
n
 =  3 .
n - 2 .
KT
U c h ta   p a rc h in   m ix   q o ‘ y a m iz .
B u rc h a k lik   b ila n   lis tn in g   u z ilm a s lik   s h a rtin i  te k s h ira m iz ; 
B u rc h a k lik n in g   k o ‘ ndalang  kesim   yu za si 
As = 9 , 8 7 s m 2. 
L is tn in g   k o ‘ ndalang  kesim   yuzasi 
A
  =  8 ,0 T , 2 =  
9 ,6 s m 2
c r,  =  —
=  8 8 ,0
M Pa <
 [c r ] >
As
S d
A1
  -  
S d
D e m a k ,  m u s ta h k a m lik   ta ’ m in la n g a n .

© ' О   О
5 .15-rasm.
5.3-misoL  Kengligi  b  =  27  sm, 
qalinligi
  5  =  
1,6  sm  bo'lgan  ikki  list 
diam etri  d   =  2,5  sm  bo'lgan  8  ta 
parchin 
mix 
bilan 
ustma-ust 
biriktirilgan  (5,15-rasm).  Bu  birikma- 
ning  xavfsizligi  t a ’minlangan  holda 
1* 
listlarga  qo'yilishi  mumkin  bo'lgan 
kuch  (F)  ning  eng  katta  qiymati 
topilsin.  Listlarning  mustahkamligini 
parchin  mixlar  necha foizga pasayti- 
radi?  Ruxsat  etilgan  kuchlanishlar;
[ а ]  = \2 0 ,Ш Р а -,
  [ r ]  =  8 0 ,0
M P a;
  [стз, ]  =  2 4 0 ,0
M P a .
Yechish:
  F  k u c h in in g   q iy m a tin i,  p a rc h in   m ix la r   o ‘ m a tila d ig a n   ke s im - 
la m in g   m u s ta h k a m lik   sh a rtid a n   a n iq la y m iz .
0  
F}  - \ a \ - { b - 2 d ) S -
4 2 2 ,4
к Н
C h o ‘ z u v c h i  ku ch   F  p a rch in   m ix la rg a   b ir   x il  ta rq a lm a y d i.  M asalan,  ik ­
k in c h i  qatordagi  p archin  m ix la rg a   b irin c h i  qatordagiga  qaraganda  ozroq  y u k  
tushadi.  Odatda,  ik k in c h i  qatordagi  p a rch in   m ix la r k u c h n in g   0,75  q ism in i  qabul 
q ila d i.  S huning uchun  ham,  ik k in c h i  q a to r p a rch in   m ix la ri  o ‘ m atiladigan  kesim ­
n in g   m u s ta h k a m lik   shartini  tu zish d a   k u c h n in g   0,75  q is m i  o lin a d i:
0 ,7 5 - F 2 
= [ ( j ] - { b - 4 d ) S \   F2
  = 4 3 5 , 2
кН.
2 )  P a rch in   m ix la m in g   q irq ilis h g a   q a rs h ilik   k o ‘ rs a tis h   shartidan:
F3  =
Download 78.98 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling