Материалшунослик ва Машинасозлик

§.Tokarlik stanoklarida bajariladigan ishlar
U m um an tokarlik-vintqirqish stanoklarida quyidagi asosiy

ishlar bajariladi:

1. Markaziy teshiklar ochish. B uning uchun patronga kalta

qilib siqilgan zagotovka toresi keskich bilan tekislanib m arkaz

belgilangach, ketingi babka pinoliga o 'rn atilg an parm a zago-

tovka tom on asta suriladi .

2. Silindrik yuzalarni yo'nish. A m alda zagotovkaning shakli

va o 'lch am larig a k o 'ra uni patronga yoki boshqa m oslam alarga

o 'rn a tib keskich bilan sirtidan qirindi yo'niladi.

3. Zagotovkadagi teshikni zenker yoki razvyortka bilan kengay-

tirib ishlash. Bu ishni bajarish uchun zagotovkani patronga, zenker

yoki razvyortkani ketingi babkaning pinoliga o'matiladi. Keyin zago-

tovka aylantirilib babka dastasini unga aylantirish bilan keskichni il-

garilama surilib, zagotovkadagi teshikdan qirindi yo'nib kengaytiri-

9-§.Tokarlik stanoklarida bajariladigan ishlar

4. Doiraviy ekssentrik yuzalarni kesib ishlash. Buni bajarish

uchun zagotovkali opravkani 0 - 0 o 'q i m arkaz teshigiga

o 'rn atib , yuzalar 1,2,3 va 5 keskich bilan ishlanadi, keyin esa

opravkani 0 , - 0 , o 'q i m arkaz teshigiga o 'rn atilib , silindrik yuza

4 yo'niladi.

5. Konus yuzalarni ishlash. P atronga urnatilgan zagotovkani

ishlovda keskichni m a ’lum burchak ostida siljitish bilan qirindi

y o 'n ilad i. Ishlanayotgan konusning o 'lch am larig a k o 'ra quyidagi

usullardan foydalanish tavsiya etiladi:

a) keng tokarlik keskichlarida ishlash. Bu usuldan kalta

konuslarni (yasovchilari 25-30 m m gacha) hosil qilishda foy-

dalaniladi. Bu keskichlarning plandagi asosiy burchagi ishlanu-

vchi konus burchagining yarm iga teng b o ‘ladi. K eskich tig 'in in g

uzunligi esa konus yasovchisidan uzunroq. K onus hosil qilish

uchun zagotovka aylanib turganda keskichni k o ‘ndalangiga

m a’lum qiym atga surib boriladi.

b) supportning ustki karetkasini zagotovka o 'q ig a nisbatan

m a’lum burchakka burib konus yuzalarni ishlash. Bu u⁸suldan,

odatda, turli burchakli kalta konus yuzalarini ishlashda foy-

dalaniladi.

K onus hosil qilish uchun ustki karetka zarur a burchakka

sozlangach, ustki karetkaning dastasini o ‘ngga burab keskichni

oldinga surish y o ‘li bilan m a’lum qalinlikdagi qirindini y o ‘nib,

konus yuza ishlanadi.

v) ketingi babka korpusini ko'ndalangiga m a’lum m asofaga

surish bilan konus yuzalarini ishlash. O datda, bu usuldan kichik

burchakli (2a<10°) uzun konus yuzalarini ishlashda foy-

dalaniladi.

B unda babka korpusining asosiga nisbatan k o ‘ndalangiga

surilish qiym ati (h) quyidagi form ula bilan aniqlanadi:

Frezerlash. Frezerlash jarayonining ta’rifi va uning vazifasi. Frezerlash stanogi va unda bajariladigan ishlar. Frezerlash dastgoxi va unda bajariladigan ishlar. Texnika xavsizlik qoidalari.

Umumiy m a’lumot

K onstruksion m ateriallarni stanoklarda keskichlar bilan kesib

ishlashda keskich zagotovkaga botib, unga nisbatan ilgarilam a

harakatlanayotganda m a’lum qalinlikdagi metall qatlam ini qirindi

tarzida yo'nadi.

K esib ishlash usullari xilm a-xil b o 'lib , ular asosan y o 'n ish ,

randalash, parm alash, frezalash, jilvirlash xillariga b o 'lin ad i. To-

karlik stanogida zagotovkadan qirindi yo 'n ish uchun uning ay-

lanm a harakati bilan keskichning ilgarilam a harakati birga ke-

chishi kerak.

Q irindining ajralishini ta'm inlovchi bu harakat asosiy hara-

ka! deyiladi. B unda zagotovkaning aylanm a harakati bosh hara-

kat b o 'lib , keskichning ilgarilam a harakati surish harakati

bo'ladi.

Materiallarni parmalash, frezalash stanoklari va

ularda bajariladigan ishlar

l-§. Parmalash stanoklari va ularda bajariladigan ishlar

M ateriallar parm alar bilan parmalab teshiklar ochish va te-

shiklarni kengaytirish k o ‘p q o ‘llaniladigan usullardan biridir.

Shu sababli parmalash stanoklari stanoklar parkining 12-15% ini

tashkil etadi. Parmalash stanoklarida kesish asbobi parma, zen-

ker, razvyortkalardan iborat bo'ladi.

154-rasmda parmalash va spiral silindrik parma keltirilgan.

Parmani ish qismining yo‘naltiruvchi va kesuvchi qirralari vintsi-

mon bo'lib, parmalashda ariqchalardan qirindi tashqariga chiqadi.

Lentasi esa parmaning teshik devoriga ishqalanishini kamaytiradi.

Q uyrug‘i parmani stanok shpindelga kiritib mahkamlashga,

panjasi esa uni shpindeldan chiqarishga xizmat etadi. B o‘yin

qismi parmani jilvirlashda abraziv toshni chiqishini ta’minlaydi.

Parma kesish qismining geometrik parametrlariga uchburchagi

(2ф), vintsimon ariqchaning qiyalik burchagi (со), old va ketingi

burchaklari (y,a), ko‘ndalang qirra (tig‘) ning qiyalik burchagi (A,)

kiradi. Odatda, po‘lat cho'yan, bronzalarni parmalashda 2ф=116-

120°, latun alyuminiy qotishmalarini parmalashda 130°. со burchak

tgoo= 7tD/H ga teng bo'ladi, bu yerda D — parma diametri, mm;

N — vintsimon ariqchaning qadami, mm.

Vintsimon ariqcha qiyalik burchagining qiymati 18-30° ga

teng qilib olinadi. Parmaning diametri kattalashgan sari bu bur-

chak ham kattalashadi. Masalan, 0,25-9,9 mm diametrli parma-

larda bu burchak (0= 18-28° va undan ortiq diametrli parmalarda

30° atrofida bo'ladi.

Old burchak asosiy kesuvchi qirraning turli nuqtalarida har

xil bo'ladi. U parm a o'qiga tomon kichrayib boradi. Masalan,

parmaning tashqi diametri yonida y=25-30° bo'lsa, o'qi oldida

nolga yaqinlashadi.

Parmaning ketingi burchagi (a), ketingi yuzaning kesish

yuzasiga ishqalanishini kamaytiradi. Bu burchak asosiy kesuvchi

qirraning parm a o'qiga parallel tekislik o'tkazib aniqlanadi.

Ketingi burchak parmaning tashqi diametri yonida 8-12°,

markazi yonida esa 20-26° bo'ladi.

Parma ko'ndalang qirrasining qiyalik burchagi (Л). Bu bur-

chak 50-55° atrofida olinadi. Parmaning diametri ortgan sari u

ham orta boradi. Masalan, 1-12 mm diametrli parmalarda 47-50°

gacha, 12 mm dan katta diametrli parmalarda esa 55° olinadi.

Parmalash, zenkerlash va razvyortkalashda kesish rejimi ele-

mentlariga kesish chuqurligi (t), surish tezligi (s) hamda kesish

tezliklari (t>) kiradi.
§.Frezalash stanoklari va ularda bajariladigan ishlar

Frezalash stanoklari. Frezalash stanoklari oddiy va maxsus

ishlarni bajaruvchi stanoklarga ajratiladi. Oddiy ishlarni bajaru-

vchi stanoklarga gorizontal, vertikal va bo'ylam a frezalash

stanoklari kiradi.

Maxsus stanoklarga aniq ishlarni bajaruvchi, jum ladan turli

profilli tishli g'ildirak, shponka ariqchalari, rezba qirquvchi va

boshqa stanoklar kiradi.

157-rasmda 6N82 modelli universal frezalash stanogi tasvir-

langan.

Stanokning staninasi 1 poydevor plita 2 ga o'rnatilgan. Stan-

inada elektr dvigatel 4 dan stanok shpindeli 3 ga aylanm a hara-

katni uzatuvchi yuritmasi joylashgan. Staninaning vertikal

yo'naltiruvchilari bo'ylab konsol 5, gorizontal yo'naltiruvchilari

bo'ylab xartum 6 suriladi. Konsolning yo'naltiruvchilariga

ko'ndalang salazka 7 bo'lib, unda burish plitasi 8 o'rnatilgan.

Stanokning isli stoli 9 plitaning y o ‘naltiruvchilarga o'rnatilib,

unda bo'ylam a yo'nalishda surila oladi. Konsol ichida stolni sur-

ish yuritmasi joylashgan. Surish yuritmasining mexanizmlari

mustaqil elektr dvigatel 10 dan harkatlanadi.

Opravka 11 li freza shpindel 3 ning uyasiga o'rnatilib,

qimirlamaydigan qilib mahkamlanadi. Katta opravkalar,

qo'shim cha tayanchlarga o'rnatiladi. Opravka uzunligiga ko'ra

tayanchlar xartum bo'ylab surilishi mumkin.

Universal frezalash stanogi gorizontal frezalash stanogidan

shu bilan farqlanadiki, ko'ndalang salazka va stanok stolining

orasida burila oladigan qismi bo'lib u stolning gorizontal tekis-

likda ±45° ga burilishini ta’minlaydi. Natijada bu stanokda vintli

tishli g'ildiraklarni frezalashga imkon bo'ladi.

Frezalashning ikki usuli bo'lib, ulardan biri yo'lakay, ik-

kinchisi esa qarshi frezalashdir.

Y o'lakay frezalashda frezaning aylanish yo'nalishiga zago-

tovkaning surish yo'nalishi to 'g 'ri keladi.

Qarshi frezalashda esa frezaning aylanish yo'nalishiga zago-

tovkaning surilish yo'nalishi qarshi keladi.

Y o'lakay frezalashda freza zagotovkadan, maksimal qalinlik-

dan eng kam darajagacha qirindi kesila boradi, zagotovkaga

ta’sir etuvchi kuch uni stanok stoliga siqib, bikrligini oshiradi va

zagotovkaga ishlov bera boshlash davrida freza tishlarining sir-

panmay eyilishini kamaytirib, sifat k o ‘rsatkichini oshiradi. Shu

sababli bu usul nafis ishlov berishda qo ‘llanadi.

Qarshi frezalashda freza zagotovkadan minimal qalinlikdan

maksimal qalinlikdagi qirindini y o ‘nib boradi. Bunda frezaning

tishlariga tushuvchi nagruzka eng kam darajadan eng ko ‘p dara-

jagacha orta boradi. Zagotovkaga ta’sir etuvchi kuch uni stanok

stolidan ajratishga ta’sir etib, natijada u tebranib, sirt g'adir-

budurligi ortadi. Shu sababli bu usulni xomaki ishlov berishda

q o ‘llagan m a’qul.

Ishlanadigan zagotovka tashqi yuzasida qattiq qobiq, kuyindi

boisa, qarshi frezalash usulidan boshqa hollarda yo‘lakay frezalash

usulini qo‘llash tavsiya etiladi.

Vertikal frezalash stanogi. Bu stanoklar o'rtacha

o ‘lchamdagi xilma-xil zagotovkalarni donalab va seriyalab ishlab

chiqarishga m o‘ljallangan.

159-rasmda 6N12PB modelli vertikal-frezalash stanogining

faqat ko'rinishi tasvirlangan.

B o‘ylama frezalash stanoklari katta o'lcham li zagotovkalarni

yoki o ‘rtacha o'lcham li bir necha zagotovkalarni birdaniga

frezalash uchun m o'ljallangan.

Bu stanoklarning stoli q o ‘zg‘almas staninaga o'rnatilgan

bo'lib, stolni faqat bo'ylam a yo'nalishda surish mumkin. Ularda

zagotovka ikki va, hatto, uch tom onlam a frezalanishi mumkin.

Shuning uchun ularning ish unumdorligi yuqori bo'ladi. Bunday

stanoklarning ba’zi turlari buriluvchi kallaklar bilan

ta’minlanadi. Bu esa stanoklarda qiya yuzalarni frezalashga ham

imkon beradi.

Frezalarning asosiy turlari. Frezalami ishlatish joyiga ko'ra,

ularning turlari (konstruktsiyasi, tishlarining shakli, geometri-

yasi), o'rnatish xarakteri har xil bo'ladi. M asalan, konstruktsi-

yasiga ko'ra, frezalar yaxlit, yig'm a, tishlari kavsharlangan va

o'rnatm a; o'rnatilishiga ko'ra esa o'rnatm a, quyruqli va toresli

turlarga bo'linadi.

Frezlashda kesish rejim i elementlarini belgilash. Ish unum-

dorligi va sifati ishlanuvchi material va ish harakatiga ko'ra, ke-

sish rejimi qanchalik oqilona belgilanganligiga bog'liq. Odatda,

kesish chuqurligini belgilashda quyim qiymatiga, kutilgan

aniqlik, sirt g'adir-budirligiga va stanok quvvatiga qaraladi

Randalash. Randalash jarayonining tarifi va uning vazifalari. Randalash stanogi va unda bajariladigon ishlar. Texnika xavsizligi qoidalari. Shlipofka qilish.
§. Randalash, o ‘yish stanoklari va ularda bajariladigan

ishlar

Randalash va o'yish stanoklarining yuqorida tanishilgan stanok-

lardan farqi shundaki, bu stanoklarda bosh harakat to'g'ri chiziqli

ilgarilama-qaytar harakat bo'lib, bir yo'nalishda ish harakati, ik-

kinchi yo'nalishda salt yurish sodir bo'ladi.

Bu stanoklarda salt yurish harakati mavjudligi, harakat

yo'nalishining o'zgarishida inersiya kuchlarining zo'rayishi oqi-

batida yuqori tezliklarda kesish qiyinligi, ish unumining pastligi

bu stanoklarning asosiy kamchiligidir. Ammo bu stanoklarda

zagotovkalar oddiy va arzon kesish asbobi bilan ishlanadi. Bu

esa randalash va o'yish stanoklarining individual va mayda seri-

yalab ishlab chiqarishda ishlatilishini belgilaydi.

Randalash stanoklari ko'ndalang va bo'ylam a randalash xil-

lariga ajratiladi:

K o ‘ndalang randalash stanogi. Bu stanoklar u qadar katta

bo'lm agan zagotovkalarni ishlashga m o'ljallangan bo'lib, bu-

larda qirindini yo'nishda bosh harakatni keskich, surish hara-

katini zagotovka bajaradi.

Bo'ylam a randalash stanogi. Bu stanoklarda deyarli yirik va

uzun zagotovkalar randalanadi. Asosiy harakatni zagotovka, su-

rish harakatini keskich bajaradi.

0 ‘yish stanogi. Keskichning vertikal ravishda ilgarilama-

qaytm a harakati bilan zagotovkani ishlash o'yish deb ataladi.

O 'yish stanoklaridan individual ishlab chiqarishda, ta’mirlash

ustaxonalarida va tajriba sexlarida shponka ariqchalari ochishda,

teshiklarda shlisalar hosil qilishda va boshqa hollarda foy-

dalaniladi.
Ozgina kam bòlib qoldi ozlarindan qòshib tòldirib qòyasizlar va oxirida rasimlar ham qòshamiz

Mavzu: Parmalash parmalash jarayonining tarifi va uning vazifasi. Parmalash stanogi va unda bajariladigan ishlar.
PARMALASH STANOKLARINI TURLARI, UMUMIY TUZILISHI VA ISHLATILISHI
Parmalash stanoklari — metall va yog’och buyumlarga silindrik teshiklar ochish, ariqcha va uyalar o’yish, ularga ishlov berish uchun mo’ljallangan stanoklar. Parmalash stanoklarida kesuvchi asboblar (parma, razvyortka, zenker, keskichli kallaklar) shpindelga o’rnatiladi va shu shpindel bilan birga harakatlanadi. Parmalash stanoklarining stolga o’rnatiladigan, radial-parmalash, parmalash-yo’nib kengaytirish va boshqa; bir va ko’p shpindelli; vertikal va gorizontal xillari bor. Radial parmalash stanoklaridan boshqa stanoklarda faqat shpindel qarshisidagi teshik, ariqcha yoki uyalar ishlanadi. Radial parmalash stanoklarida detalning istalgan joyiga teshik ochish mumkin. Unda parmalash kallagi va shpindel asosiy dvigatel, bilan birga traversa bo’ylab siljiydi; traversani alohida dvigatel yordamida gilza bo’ylab yuqoriga-pastga siljitish va kolonna atrofida aylantirish mumkin. Radial stanok plitaga qo’zg’almas qilib mahkamlangan.45-rasmda vertikal parmalash stanogi ko’rsatilgan.

Parmalash stanoklari har xil konstruksiyada bo’lib, ular NS-12A tipidagi stolga urnatiladigan parmalash stanogi, 2125 yoki 2A125 tipidagi vertikal parmalash stanogi, 2N55 tipidagi radial parmalash stanogi, to’rt shpindelli yoki ko’p shpindelli parmalash stanoklaridir. Chilangarlik o’quv ustaxonalarida NS-12A tipidagi stolga o’rnatiladigan parmalash stanogidan (46-rasm) foydalanish mumkin. Bu stanok diametri uncha katta bo’lmagan (15 mm gacha) teshik va uyalar parmalash uchun mo’ljallangan. O’quv ustaxonalarida bu xildagi stanoklardan kamida ikkita bo’lishi maqsadga muvofiqdir.Ular tuzilishining soddaligi, ishlatilishining osonligi bilan boshqa stanoklardan farq qiladi. Stanokning asosiy uzel va qismlari quyidagilardan iborat: plita (stol) 1. unga kronshteyn yordamida o’rnatilgan kolonka 2. Kolonka kronshteynda o’z o’qi atrofida aylana oladi. Bu shpindelni (parmani) plitadan tashqariga burib chiqarish bilan stolga sig’magan detallarni parmalash imkonini beradi.

Bunday hollarda ish tugagach, kolonkani burib asli holiga keltiriladi va gayka yordamida kronshteynga qotirib qo’yiladi. Kolonka 2 bo’ylab ko’tarish mexanizmi (reykali uzatma) yordamida konsol 3 (xobot) vertikal yo’nalish bo’yicha yuqori ko’tariladi va pastga tushiriladi. Konsol 3 bilan birgalikda elektr dvigatel 4 va shpindel 5 lar ham ko’tariladi. Bu narsa har xil qalinlikdagi detallarni stol ustiga o’rnatib parmalash imkonini beradi. Konsol kerak balandlikka ko’tarilgandan so’ng qotirish vintini burab, kolonkaga mahkamlab qo’yiladi.

Shpindelning koyasolga nisbatan surilishi dasta 6 bilan boshqariladi va shu yo’l bilan patron 8 ga o’rnatilgan keskich asboblar (parma, zenker, razvyortka, zenkovka va boshqalar)ni detalga botirib, kesish ishlari bajariladi. Elektr dvigatel 4 yurgizish knopkasi 7 bilan boshqariladi. Undagi harakat pog’onali shkiv yordamida o’zgartirilib, tasmali uzatma orqali shpindelga uzatiladi. Ish vaqtida ro’y beradigan ko’ngilsiz hollarning oldini olish uchun tasma ihota to’sqichi 9 bilan o’rab qo’yiladi.

O’qituvchi stolga o’rnatilgan parmalash stanogi haqida quyidagicha texnik ma’lumotlarni beradi. Stanok (47-rasm) asosiy harakatni elektr dvigateldan oladi. Dvigateldan pog’onali shkiv yordamida tasmali uzatma orqali shpindelga aylanma harakat uzatiladi. Shpindel gilzada aylanadi. Tasmani shkivning tegishli pog’onasiga o’tkazib, aylanish tezligini o’zgartirish mumkin. Tasma taranglash qurilmasi yordamida taranglanadi. Reykali shesternya va gilzaga o’yilgan reyka yordamida shturval bilan parmani qo’lda surish mumkin. Stanok mexanizmlari boshmoqqa presslangan kolonkada joylashgan. Har xil balandlikdagi detallarni parmalash uchun xartum reyka vositasida yuqoriga va pastga suriladi.

Detal plitaning yuqori o’lchash hisoblangan stolga o’rnatiladi. Parmalash stanogida tasmali va reykali uzatmalar borligi aytiladi, keyin bu uzatmalarning ishlashi sinab ko’riladi. Elektr dvigateldan to parma o’rnatilgan shpindelgacha bo’ladigan harakat kuzatiladi.

1.