Matn muharriri

«TASDIQLAYMAN»

o'quv ishlari bo’yicha direktor

o’rinbosari_____
O’qituvchi salomidan so’ng o’quvchilar shiori –

“Zamonaviy fanni o’rganmoqqa, Biz tayyormiz saboqqa ”.

1 - D A R S I S H L A N M A S I.

Dars o’tish vaqti ______________ 6-sinf

Mavzu: MATN MUHARRIRI

Dars maqsadi:

a) Talimiyligi: O’quvchilarni kompyuterning “Matn muharrirlari” bilan tanishtirish

b) Tarbiyaviyligi: O’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini o’stirish

c) Rivojlantiruvchi: O’quvchilarga kompyuter savodxonlik elementlarini shakllantirish

Dars tipi: kombinatsiyalashgan aralash dars

Dars jihozi:

1. 
   konspekt va darsliklar
   
2. 
   ko’rgazma, tarqatma va didaktik materiallar
   
3. 
   EHM va texnika vositalari
   

O’quvchilarga qo’yiladigan talablar:

1. O’quvchi bilishi kerak: Matn muharri turlari va imkoniyatlarini

2. O’quvchi bajara olishi kerak: Darslikning 7-betidagi 1-13 savol va topshiriqlarni

Darsning borishi:

1.Darsni tashkil etish (sinfni darsga tayyorlash).

2. Yangi mavzuni o’quvchilar hamkorligida o’tish.

Yangi mavzuni mustahkamlash:

1.O’tilgan mavzuni savollar asosida bir necha o’quvchidan so’rab, o’qituvchi tomonidan mustahkamlab baholash.

2.Savol – javob kartochkalari

3.Test

Vazifa: darslikdagi 1-$ ni o’qish,7--betdagi 1-2-mashq

Darsni yakunlash: o’qituvchi tomonidan qisqa takrorlab, mustahkamlab yakunlash.

Xulosa: o’quvchilarning shu o’tilgan mavzu haqidagi fikrini olib, baholash.

O’qituvchi:

Y A N G I M A V Z U N I N G B A Y O N I

Yozuv tarixidan

Tarixdan ma'lumki, axborotlarni saqlashning eng qadimiy usullaridan biri yozuv hisoblanadi. Qadimgi odamlar yashagan g'orlar devorlaridagi rasm va yozuvlar buning yaqqol isbotidir. Yozuv san'ati asrlar davomida deyarli o'zgarmadi. Faqatgina yozish vositalari takomillashib bordi. Awal toshlarga o'yib yozilgan bo'lsa, keyinchalik bo'yoqlar yordamida yoziladigan bo'ldi. Hayvon terilariga ishlov berib toshlar o'rniga teriga yozish yolga qo'yildi. Qog'oz ishlab chiqarilishi bilan yozish yanada qulaylashdi. Shu bilan birga yozuv qu-roli ham takomillashib bordi. Yozish uchun toshlar, turli mo'yqalam, qamish-perolar, g'oz patlaridan foydalanildi. Keyinchalik patlar o'rniga peroli ruchkalar, so'ngra avtoruchkalar va sharikli ruchkalar hamda yozuv mashinkalari ishlatila boshlandi. Lekin, doimo, asosiy jarayon — matn o'zgartirilishi kerak bo'lsa, uni qayta ko'chirib yozish zarurligi o'zgarmadi. Bu esa juda ko'p vaqt va mehnat talab qilishini yaxshi bilasiz.

Kompyuterlar ishlab chiqilishi va rivojlanishi yozuv san'atini tubdan o'zgartirib yubordi. Matnlarni yozish, saqlash, qayta ishlash, qog'ozga chop etish kabi ishlarni bajarishga mo4jallangan ko'plab dasturlar ishlab chiqildi. Bu dasturlar, asosan ikki turga bo'linadi: matn muharrirlari va matn protsessorlan. Ularning asosiy farqi kompyuterga kiritilgan matnning ko'rinishiga bog'liq. Masalan, matn muharririda faqat matn yozish mumkin bo'lsa, matn prorsessorida shu matn turli rasmlar bilan boyitilishi mumkin. E'tiboringizga havola etilgan ushbu qo'llanma ham matn protsessorida yozilgan bo'lib, turli rasmlar, jadvallar, ranglar va boshqa bezaklardan foydalanilgan.
Matn muharrirlarida ishlash

Kompyuterda eng ko'p ishlatiladigan dasturlar qatoriga kirgani uchun barcha rusumdagi kompyuterlar uchun matn muharrirlari ishlab chiqarilgan. Bir rusumli kompyuter uchun ishlab chiqarilgan o'nlab matn muharrirlarini aytib o'tish mumkin. Masalan, Windows operatsion sistemasining tarkibiga kiritilgan Bloknot, WordPad va hokazo. Shuni bilingki, Bloknot, Word-Pad matn muharrirlari siz 5- sinfda o'rgangan Paint yoki Kalkulyator dasturlari kabi ishga tushuriladi.

Deyarli barcha matn muharrirlari quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:

1) ma'lumotlarni kiritish	5) xatolarni tuzatish
2) belgilar, so'zlar, satrlar, abzaslar o'rnini almashtirish yoki o'chirib tashlash	6) matnni biror „qolipgasolish", ya'ni chap va o'ng tomonlarini tekislash, satrlar orasidagi masofani o'zgartirish
`3) matnni xotiradasaqlash
4) matnni xotiradan o'qish	7) chop etish

.

Matn muharrirlari yordamida matn fayllari hosil qilinadi. Bir matn muharririda hosil qilingan matnni boshqa matn muharririda qiyinchiliksiz qayta ishlash mumkin.

Ishchi maydon. Matn muharriri kompyuter ekranida „ishchi maydon" deb ataladigan maxsusjoy ajratadi. Ishchi maydon matn yozish uchun sahifa vazifasini bajaradi. Kiritilayotgan matn ishchi maydonda aks etib boradi.

Yurgich. Klaviaturadan kiritilayotgan belgi ishchi maydonning qayerida aks etishini ko'rsatib turadi. Odatda, gorizontal yoki vertikal chiziqcha ko'rinishidabo'ladi.

Menyu satri. Maxsus buyruqlar va amallar majmui menyu deb ataladi. Ular yordamida matnlarni diskdan o'qish, diskka yozish, chop etish kabi ishlar amalga oshiriladi.

Yurgich va ishchi maydonning ko'rinishi matn muharriri ishiga deyarli ta'sir ko'rsatmaydi. Ular turli matn muharrirlarida biroz farq qilishi mumkin.

Matn muharrirlari, asosan, menyusi bilan bir-biridan farqlanadi. Menyudagi buyruq va amallar matn muharrirlarining imkoniyatlarini belgilaydi. Ular qancha ko'p bo'lsa, matn muharrirlarining imkoniyatlari shuncha yuqori bo'ladi. Turli matn muharrirlarining mos buyruqlari biroz farqlansa-da, ma'nosini tushunib olish qiyin emas. Masalan, matnni xotiraga yozish buyrug'i ba'zi matn muharrirlarining Fayl menyusida „yozish" deb nomlangan bo'lsa, boshqalarida

„saqlash" deb nomlangan. Shu kabi matnni xotiradan o'qish buyrug'i turli matn muharrirlarida „o'qish", „yuklash" yoki „ochish" deb nomlanishi mumkin. Mazkur buyruqlar nomlari turlicha bo'lsa ham, deyarli bir xil ma'noni anglatadi va aynan bir xil vazifani bajaradi.

Savot va topshiriqiar

1. 
   Dastur interfeysi nima?
   
2. 
   Yozuv haqida nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Matnlar bilan ishlashga mo'ljallangan qanday dasturlar bor?
   
4. 
   Matn muharrirlarining asosiy vazifalarini aytib bering.
   
5. 
   Matn muharrirlarining asosiy elementlarini ayting.
   
6. 
   Bloknot matn muharririni ishga tushurish usullarini amalda ko'rsating.
   
7. 
   Ish stoii bilan ishchi maydon farqini tushuntiring.
   
8. 
   Matn muharrirlari va matn protsessorlari farqini tushuntiring.
   
9. 
   Dastur menyusi deb nimaga aytiladi?
   

10. 
    Matn muharrirlarida menyu qanday vazifalarni bajaradi?
    
11. 
    Bloknot matn muharriri menyularidagi buyruqlarning vazifasini izohlanj
    
12. 
    Matn muharririning ishchi maydon qanday vazifani bajaradi?
    
13. 
    Matn muharrirlarida yurgich qanday vazifani bajaradi?
    

10. 
    «TASDIQLAYMAN»
    
11. 
    o'quv ishlari bo’yicha direktor
    
12. 
    o’rinbosari______.
    
13. 
    
    
14. 
    O’qituvchi salomidan so’ng o’quvchilar shiori –
    
15. 
    “Zamonaviy fanni o’rganmoqqa, Biz tayyormiz saboqqa ”.
    
16. 
    
    
17. 
    2 - D A R S I S H L A N M A S I.
    
18. 
    
    

19. Dars o’tish vaqti ______________ 6-sinf

20. Mavzu: MS WORD matn protsessori interfeysi

21. 
    Dars maqsadi:
    
22. 
    a) Talimiyligi: O’quvchilarni kompyuterning “Matn protsessorlari” bilan tanishtirish
    
23. 
    b) Tarbiyaviyligi: O’quvchilarning dunyoqarashini kengaytirish
    
24. 
    c) Rivojlantiruvchi: O’quvchilarga kompyuter savodxonlik elementlarini shakllantirish
    
25. 
    Dars tipi: kombinatsiyalashgan aralash dars
    
26. 
    Dars jihozi:
    

4. 
   konspekt va darsliklar
   
5. 
   ko’rgazma, tarqatma va didaktik materiallar
   
6. 
   EHM va texnika vositalari
   

10. 
    O’quvchilarga qo’yiladigan talablar:
    
11. 
    1. O’quvchi bilishi kerak: Matn protsessoriga oid amallarni
    
12. 
    2. O’quvchi bajara olishi kerak: Darslikning 12-betidagi 1-11 savol va topshiriqlarni
    
13. 
    Darsning borishi:
    
14. 
    1.Darsni tashkil etish (sinfni darsga tayyorlash).
    
15. 
    2. Yangi mavzuni o’quvchilar hamkorligida o’tish.
    
16. 
    Yangi mavzuni mustahkamlash:
    
17. 
    1.O’tilgan mavzuni savollar asosida bir necha o’quvchidan so’rab, o’qituvchi tomonidan mustahkamlab baholash.
    
18. 
    2.Savol – javob kartochkalari
    
19. 
    3.Test
    
20. 
    Vazifa: darslikdagi 2-$ ni o’qish,12--betdagi 2-mashq
    
21. 
    Darsni yakunlash: o’qituvchi tomonidan qisqa takrorlab, mustahkamlab yakunlash.
    
22. 
    Xulosa: o’quvchilarning shu o’tilgan mavzu haqidagi fikrini olib, baholash.
    
23. 
    O’qituvchi:
    
24. 
    Y A N G I M A V Z U N I N G B A Y O N I
    
25. 
    Matn protsessorlari haqida
    
26. 
    Matn protsessorlari matnning faqat mazmuni emas, balki tashqi ko'rinishi ham katta ahamiyatga ega bo'lganda qoilaniladi. Masalan, matnga turli rasm va jadvallar joylashtirish, belgilarning o'lchami, rangi va ko'rinishlarini o'zgartirish va hokazo.
    
27. 
    Matn protsessorlari odatda rasmiy hujjatlar tayyorlashda ko'p qo'llaniladi. Matn protsessori yordamida tayyorlangan matn hujjat deb yuritiladi.Matn protsessori yordamida hosil qilingan hujjat faqatgina matn emas, balki uning tashqi ko'rinishi haqidagi (shrift turi, o'lchami, rangi va hokazo) axborotni ham o'zida saqlaydi.
    
28. 
    Turli matn portsessorlarida matnni bezatish uchun turli kodlar qo'lla­niladi. Bunday hollarda hujjatlar har xil formatga ega deyiladi. Shu sababli formatlangan matnli hujjatlarnibk matn protsessoridan boshqasiga olib o'tishga har doim ham erishib bo'lmaydi.
    
29. 
    Yuqorida aytilganlarni hisobga olib matn ko'rinishidagi axborotlarni qayta ishlash usullari va yo'1-yo'riqlarini hozirgi kunda eng mukammal matn protsessorlaridan biri bo'lgan Microsoft Office—2003 paketiga kiritilgan Microsoft Office Word 2003 (qisqacha Word) matn protsessori misolida ko'rib chiqamiz. U juda ko'p amallarni bajara olishi bilan boshqa matn protses­sorlaridan ajralib turadi. Wordda aksariyat buyruq va amallarbajarilishini tanlash „sichqoncha" yordamida amalga oshiriladi.
    
30. 
    Word bir vaqtda bir nechta hujjat bilan ishlash imkoniyatiga ega. Har bir hujjat sizga tanish bo'lgan oynaning maxsus ishchi maydonida tashkil etiladi. Oynalarning o'lchami va joylashish tartibini foydalanuvchi o'z xohishiga qarab belgilab oladi.
    
31. 
    Microsoft Word matn protsessorining hozircha o'zbek tilidagi variant! mavjud emas. Shu bois uning ba'zi buyruq va ko'rsatmalarining o'zbek tilidagi ifodasi bilan birga qavs ichida rus tilidagi ifodasini berib boramiz.
    
32. 
    Matn protsessorlariga oid dastlabki atamalar
    
33. 
    Matn protsessorlarida ishlaganda hujjatlarga oid quyidagi atamalarni bilish lozim.
    
34. 
    Shrift (nemischa) — (lotin, kirill, arab, grek va boshqa) alifbo harflari, raqamlar va turli belgilarning yozma yoki bosma ko'rinishlari. Shriftlar yozuv shakli (masalan, Baltika Uzbek, Times New Roman, Monotype Corsiva), chizmasi ko'rinishi (og'ma, tagchiziqli), rangga to'yinganligi bilan (masalan, oddiy,
    
35. 
    qalin), o'lchami (masalan, 11 punkt, 14 punkt, bu yerda punkt = 0,3759 mm) bilan farq qiladi.
    
36. 
    So'z — belgilar ketma-ketligi bo'lib, ular bir biridan probel, nuqta, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, qavs, tire, uzun tire yoki qo'shtirnoq belgisi bilan ajralib turadi.
    
37. 
    Satr — bitta chiziqda yozilgan so'zlar, harflar yoki belgilar ketma-ketligi. Matn protses-sorlari satr oxirida so'z yoki belgini keyingi satrga avtomatik o'tkazadi.
    
38. 
    Hoshiya — sahifa chekkasidagi toza saqlanadigan qism.
    
39. 
    Bosh satr — hoshiyadan chekinishi bo'lgan satr.
    
40. 
    Abzas (nemischa) — bosh satri bo'lgan satrlar ketma-ketligi. Abzaslar boshqalaridan chekinishi, yozuv usuli (stili, masalan, oddiy, asosiy, Sar-lavha), intervali (satrlar orasining kengligi) bilan farqlanishi mumkin. Yangi abzasga o'tish yoki bo'sh satr qoldirish uchun (Enter] klavishi bosiladi.
    
41. 
    Matn — abzaslar yig'ilmasi.
    
42. 
    Fragment (lotincha: bo'lak) — matnning belgilangan qismi, bo'lagi.
    
43. 
    Sahifa — kitob yoki daftar varag'ining bir tomoni. Matn protsessorlarida sahifa bir bosma qog'ozga mos keladi.
    
44. 
    Format (lotincha: shakl beraman) — o'lcham, yozuv shakli, chizma ko'rinishi, interval aniqlash yoki boshqa ko'rinishlar berish.
    
45. 
    MS Wordni ishga tushurish va unda ishni tugallash
    
46. 
    Microsoft Office—2003 paketining MS Word dasturini ishga tushirish uch xil usulda amalga oshirilishi mumkin:
    
47. 
    — Masalalar panelidagi W piktogrammasi yordamida;
    
48. 
    — Windows ish stolidagi |W yorlig'i yordamida;
    
49. 
    Word dasturida ishni tugallash uchun X piktogrammasini yoki fayl menyusining выход ya'ni chiqish buyrug'ini tanlash yoki [Alt]+F4 klavishlarini birga bosish yetarli
    
50. 
    Y A N G I M A V Z U N I M U S T A H K A M L A S H
    
51. 
    
    
52. 
    KRASSVORD
    

    			W	I	N	D	O	W	S
    F	O	T	O	N
    			R	E	D
    		W	D

53. 
    
    
54. 
    Eniga:
    

1. 
   1987 yilda yaratilgan grafuk qobiq dastur? – (Windws)
   
2. 
   IBM kompyuterlari uchun yaratilgan matn muharriri? – (Foton, WD)
   
3. 
   Pravets kompyuteri uchun yaratilgan matn muharriri? – (RED)
   

10.