Matritsalar hám olar ústinde ámeller Joba
Download 68.08 Kb.
|
Matritsalar hám olar ústinde ámeller
- Bu sahifa navigatsiya:
- Uyqas túrde ekinshi hám úshinshi tártipli birlik matritsalar bolıp tabıladı.
Diagonal matritsa diagonal elеmеntleriden basqa bárshe elеmеntleri nolge tеń bo‘lǵan ( аіј =0, і j ) kvadrat matritsadir.
Diagonal matritsanıń diagonal elementleri nolge ham teng boliwi mumkin. Máselen, Qiyiq matritsalar boladı. Barlıq qiyiq elementleri aіi =1 bolǵan n-tártipli qiyiq matritsa n-tártipli birlik matritsa yamasa qısqasha birlik matritsa bolıp tabıladı Ádetde n-tártipli birlik matritsa En yamasa qısqasha E sıyaqlı belgilenedi. Mısalı, , Uyqas túrde ekinshi hám úshinshi tártipli birlik matritsalar bolıp tabıladı. Barlıq elementleri nolge teń (aі ј =0) bolǵan qálegen m×n tártipli matritsa nol matritsa dep ataladı. m×n tártipli nol matritsa O m×n yamasa qısqasha O sıyaqlı belgilenedi. Mısalı, O2×3 = , O3×2 = , O3×3 = O3 = Kórsetilgen tártipli nol matritsalar boladı. Matritsalar ústinde ámeller. Endi matritsalar ústinde algebraik ámeller kiritip, matritsalar algebrasini payda etemiz. Qálegen tártipli Am×n = (aij) matritsaning qálegen sanǵa kóbeymesi dep Cm×n ={ aij} sıyaqlı anıqlanatuǵın matritsaga aytıladı. Bunda A matritsaning sanǵa kóbeymesi A dep belgilenedi. Mısalı, . Bir qil tartibli Аm×n =(аij) va Bm×n =(bij) matritsalar jiyindisı dеb elеmеntleri сij = аij + bij kabi aniqlanatuǵın Cm×n =(cij) matritsaga aytiladi. Bunda A va B matritsalardıń jig‘indisi A+B ko‘rinishda belgilanadi va ularning mos elementlarini qo‘shish orqali hisoblanadi. Masalan, matritsalar uchun . Matritsalarni sanǵa ko‘beytirilse hám o‘zara qosıw ámelleri tómendegi nızamlarǵa baǵınıwı tikkeley olardıń tariyplerinen kelip shıǵadı: I. A+B=B+A (qosiw ushin kommutativlik qanunı); II. А+(В+С) = (А+В)+С (qosıw ushın assotsiativlik nızamı); III. (А+В) = А + В , ( + )А = А + А (distrubutivlik qanuni) Bunnan tısqarı joqarıdaǵı tariypler arqalı bul ámeller bul ózgesheliklerge de ıyelewin kórsetiw qıyın emes: А + О = А , А+А =2А, 0 А = О , О = О. Birdey tártipli Am×n = (aij) hám Bm×n = (bij) matritsalar ayırması dep Am×n hám (-1) Bm×n matritsalarning jıyındısına, yaǵnıy Am×n+ (-1) Bm×n matritsaga aytıladı. Bunda A hám B matritsalarning ayırması A-B kóriniste belgilenedi hám olardıń uyqas elementlerin óz-ara ayırıw arqalı esaplanadı. Mısalı, matritsalar uchun . Аm×р=(aij) vа Вp×n=(bij) matritsalarning ko‘paytmasi dеb shunday Сm×n=(cij) matritsaga aytiladiki, uning cij elеmеntlari ushbu yig‘indilar kabi aniqlanadi. Sonday etip, Am×r= (aij) hám Vq×n= (bij) matritsalar ushın p=q, yaǵnıy A matritsaning ústinleri sanı B matritsaning qatarları sanına teń bolǵandaǵana olardıń kóbeymesi ámeldegi boladı hám AB sıyaqlı belgilenedi. Bunda AB=Sm×n= (cij) matritsaning qatarlar sanı m birinshi A kópaytuvchi matritsa, ústinler sanı n bolsa ekinshi B kópaytuvchi matritsa arqalı anıqlanadı. Bunnan tısqarı AB=Sm×n= (cij) kóbeytpe matritsaning cij elementi A matritsaning i - qatar elementlerin B matritsaning j-ústinindegi uyqas elementlerine kópaytirib, payda bolǵan kóbeytpelerdi qosıw arqalı esaplanadı. Bul “qatardı ústinge kóbeytiw” qaǵıydası dep aytıladı. Mısalı, Birdey tártipli Am×n = (aij) hám Bm×n = (bij) matritsalar ayırması dep Am×n hám (-1) Bm×n matritsalarning jıyındısına, yaǵnıy Am×n+ (-1) Bm×n matritsaga aytıladı. Bunda A hám B matritsalarning ayırması A-B ko'riniste belgilenedi hám alardıń uyqas elementlerin óz-ara ayırıw arqalı bolsaplanadı. Mısalı, . Matritsalar kóbeymesi ushın AVVA, yaǵnıy kommutativlik nızamı orınlı bolmaydı. Mısalı, Am×qVq×n=Cm×n kóbeytpe ámeldegi, biraq Vq×n Am×q kóbeytpe mudamı da joq hám ámeldegi bolǵan táǵdirde, yaǵnıy n=m halda da olar teń bolıwı shárt emes. Mısalı, matritsalar uchun АВВА, chunki . Matritsalar kóbeymesi hám jıyındısı tómendegi nızamlarǵa boysunadı hám de bul ózgesheliklerge iye boladı : I. А(ВС)=(АВ)С , (А)В=А(В) (ko‘paytirish uchun assotsiativlik qonuni); II. А(В+С) = АВ + АС (ko‘paytirish va qo‘shish amallari (А+В)С = АС + ВС uchun distributivlik qonunlari); III. АЕ = ЕА = А , О·А = О, A·O = О , 0·A= О . Bunda E hám O uyqas túrde tiyisli tártipli birlik hám nol matritsalarni ańlatadı. Matritsa kóbeymesi tariypidan usıdan ayqın boladı, hár qanday n-tártipli A kvadrat matritsani ózine-ózin kóbeytiw múmkin hám nátiyjede taǵı n-tártipli kvadrat matritsa payda boladı. A kvadrat matritsani óz-ara m ret (m - birdan úlken qálegen natural san) kóbeytiw nátiyjesinde payda bolǵan kvadrat matritsa A matritsaning m- dárejesi dep ataladı. A matritsaning m- dárejesi Am sıyaqlı belgilenedi. Bunda A0=E hám A1=A dep alınıp, Am dáreje qálegen nomanfiy pútkil m sanı ushın anıqlanadı. Bul halda Am dáreje Download 68.08 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling