Mavlonqulov Baxtiyor Xuseynovichning

Somatoskopiya
1. Tashqi qoplam.. Terining elastikligini bilish uchun bosh va ko‘rsatkich barmoqlar bilan teri yuqoriga tortib qo‘yib yuboriladi.
2. Muskullar. Muskullarni ushlab ko‘rib uni yaxshi rivojlangan yoki yaxshi rivojlanmaganini bilish mumkin.
3. Suyak skeleti. Suyaklarni ushlab ko‘rib yirik yoki nozik ekaligini bilish kerak.
4.Oyoqlar shakli. Oyoqlar shakli N, O va X shaklida bo‘ladi. Normal oyoqlarda son, boldirlar, tizzalar bir-biriga tegib turadi. O- shaklida tizza bilan oyoq panja bir-biriga to‘g’ri kelmaydi. X- shaklida tizza ichkariga bukilgan bo‘ladi.
5. Ko‘krak qafasi shakli. Uch xil ko‘krak qafasi shakli farq qilinadi.
1-konus
2- silindrik
3-yassi.
Konussimon ko‘krak qafasi muskullari rivojlangan odamda bo‘ladi. Yassi ko‘krak qafasi muskullari yaxshi rivojlanmagan odamlarda kuzatiladi.Silindrik ko‘krak qafasi normal xisoblanadi.
6. Qaddi-qomat. Qaddi-qomat bosh, yelka kamari, ko‘krak qafasining shakli, umurtqa pog’onasi, qorin, tos kamari, muskul va nerv sistemasiga bog’liq bo‘ladi. Normal qaddi-qomatda bosh to‘g’ri joylashadi, yelka biroz orqada, umurtqa pog’onasi normal egriliklarga ega, ko‘krak qafasi silindr yoki konus shaklida bo‘ladi.
Fiziometriya
1. Yelka oldi muskullari kuchini o‘lchash uchun dinamometr asbobidan foydalaniladi. Dinamometr oldin o‘ng qo‘lga olinib bir urinishda bor kuch bilan siqiladi, so‘ng chap qo‘l bilan xam bor kuch bilan siqiladi. Natija daftarga yozilib, 2-jadval bilan solishtiriladi.
2. O‘pkaning tiriklik sig’imini o‘lchash. O‘pkaning tiriklik sig’imi aniqlanadigan spirometr bilan o‘pkaning tiriklik sig’imini o‘lchash usulini o‘rganishdan iborat. Odam normal nafas olganda, o‘pkaga 500-600 ml. havo kiradi va shuncha havo yana tashqariga chiqadi. Bu havo nafas olish havosi deyiladi. Normal nafas olingandan keyin, yana 1500 ml. havo olish mumkin. Bu qo‘shimcha havo deyiladi. Shuningdek, normal nafas chiqarilgandan keyin yana 1500 ml. havo chiqarish mumkin. Bu havo zapas yoki rezerv havo deyiladi. Chuqur nafas chiqarilgandan keyin chuqar nafas olinganda o‘pkaga kirgan havo miqdori o‘pkaning tiriklik sig’imi deyiladi.
O‘pkaning tiriklik sig’imi-nafas olish havosi, qo‘shimcha va rezerv havo yig’indisi (500+1500+1500)dan iborat bo‘lib, u o‘rtacha 3500 ml. ga teng. O‘pkaning tiriklik sig’imi kishining jinsiga, yoshiga, kasbiga va sog’lig’iga qarab o‘zgarib turadi. Qanchalik chuqur nafas chiqarilmasin, o‘pkadagi havoning hammasi batamom chiqib ketmaydi; uning bir qismi o‘pkada qoladi. Bu havo qoldiq havo deyiladi; uning miqdori taxminan 1000 ml. ga teng bo‘ladi. O‘pkaning tiriklik sig’imini o‘lchash uchun spirometrdan foydalaniladi.
Spirometr ikkita silindrdan tuzilgan bo‘lib, uning kattasiga suv to‘ldirilgan, kichigi esa katta silindr ichiga kiritilgan. Kichik silindr katta silindr ichida oson harakatlanishi uchun uning yuqorigi berk tomoni tosh osilgan ip orqali haltakka birlashtirilgan. Katta silindr tubining o‘rtasiga temir naycha o‘rnatilgan bo‘lib, uning yuqorigi uchi silindrdagi suvdan bir oz ko‘tarilib turadi, ikkinchi uchi esa silindr tagidan tashqariga chiqarilib, rezina naycha bilan birlashtirilgan bo‘ladi. Agar rezina naycha orqali havo puflansa, kichik silindr yuqoriga ko‘tariladi, kirgan havo miqdorini shkalaga yozilgan raqamlardan bilish mumkin.
O‘pkaning tiriklik sig’imini o‘lchash uchun spirometr strelkasini nolga to‘g’rilab, uning rezina naychasining uchi spirt bilan artiladi va odatdagicha nafas olib, rezina naycha orqali spirometr ichiga nafas chiqariladi. Spirometr ichiga nafas chiqarishni bir necha marta takrorlab, o‘pkadan chiqarilgan havoning o‘rtacha miqdori topiladi.
Masalan, spirometrga 6 marta nafas chiqarish natijasida strelka 3000 ml. ni ko‘rsatsa, u vaqtda o‘rtacha nafas chiqarish havosining miqdori 3000:6=500 ml ga teng bo‘ladi. 6 Qo‘shimcha havo miqdorini aniqlash uchun kichik silindrni yuqoriga ko‘tarib, uning strelkasi ma’lum raqamga to‘g’rilanadi. Keyin normal nafas olib (nafas chiqarmasdan) tezda spirometr naychasini og’izga tutib, spirometrdan chuqur nafas olinadi. Bu vaqtda spirometr strelkasi pastga tushib, ma’lum bir raqam ro‘parasida to‘xtaydi. Shu yo‘l bilan o‘pkaga qancha qo‘shimcha havo kirganligi aniqlanadi. Masalan, chuqur nafas olguncha strelka 3000 ml ni, nafas olingandan keyin 1500 ml ni ko‘rsatsa, bu vaqtda o‘pkaga kirgan havo miqdori 3000—1500=1500 ml ga teng bo‘ladi.
Rezerv havo miqdorini aniqlash uchun spirometr strelkasini nolga qo‘yib, oddiy nafas havosi tashqariga chiqariladi va nafas olmasdan turib, rezina naycha orqali spirometr ichiga kuchli nafas chiqariladi. Bu vaqtda strelka ko‘rsatgan raqam rezerv havo miqdorini bildiradi. Nafas olish, qo‘shimcha va rezerv havo miqdorini 4-jadvalga yozib, o‘pkaning tiriklik sig’imi topiladi. O‘pkaning tiriklik sig’imini o‘lchash uchun chuqur nafas olib, spirometrga kuch bilan nafas chiqariladi. Bunda spirometr strelkasi to‘xtagan joydagi raqam o‘pkaning tiriklik sig’imini ifodalaydi.
O‘pkadagi qoldiq havo miqdorini aniqlashuchun mumkin qadar chuqur nafas chiqariladi, so‘ngra ma’lum miqdorda vodorod solingan xaltadan bir necha marta nafas olinadi va oxirida shu xalta ichiga chuqur nafas chiqariladi. Bunda xaltadagi vodorodning bir qismi o‘pkaga o‘tadi, shu vodorod miqdori o‘pkadagi qoldiqhavo miqdorini ko‘rsatadi. Masalan, xaltada 4000 ml vodorod bo‘lsin. Bu xaltadan bir necha marta nafas olinsa ham, uning hajmi o‘zgarmaydi, chunki qancha vodorod olinsa, shuncha havo o‘pkadan xaltaga chiqariladi. Bunda faqat xaltadagi havoning tarkibi o‘zgaradi. Agar xaltada 3000 ml vodorod va o‘pkadan kirgan 1000 ml havo bo‘lsa, u vaqtda 1000 ml vodorodga 330 ml o‘pka havosi to‘g’ri keladi. Bunday vaqtda o‘pkaga o‘tgan 1000 ml vodorodga 330 ml havo to‘g’ri keladi. Shunday qilib, o‘pkadagi qoldiqhavo miqdori: 1000+330=1330ml bo‘ladi

Somatometrik ko‘rsatkichlar quyidagicha aniqlanadi: Bo‘yning o‘lchov ko‘rsatkichini olish uchun bo‘yning balandligi rostomer - bo‘y o‘lchash asbobi yordamida o‘chanadi. Tekshiriluvchi orqasi bilan rostomerga turadi. Bunda tekshiriluvchining kuraklari, dumbasi va tavoni rostomerga tegib turishi kerak. Tik turganda bo‘y rostomer shkalasining chap qismidan aniqlanadi.

O‘tirgan holda o‘lchanganda tekshiriluvchining kuraklari rostomerga tegib turishi kerak. Ko‘krak qafasining aylanasi uchta holatda – maksimal nafas olganda, maksimal nafas chiqarganda va pauzada o‘lchanadi. Bunda tekshiriluvchi qo‘llarini yonga ochib turadi. Erkaklarda ko‘krak aylanasi o‘lchanganda santimetr lenta kurakning pastki uchiga va ko‘krak bezini o‘rtasiga qo‘yiladi.Ayollarda santimetr lenta yordamida ko‘krakning yuqori qismidan aylantirib o‘lchanadi.







1-rasm.a) Bo‘yni o‘lchash; b) tibbiyot tarozisida vazn o‘lchash; v) Ko‘krak qafasini o‘lchash.
Yassioyoqlik. Yassioyoqlik darajalari oyoq kaftining ichki botig’iga qarab aniqlanadi. Buni aniqlash uchun oyoq izlari tekis joyga tushiriladi. Agarda oyoq kaftining ichki botig’i kam yoki umuman bo‘lmasa yassioyoqlik hisoblanadi.

Fiziometrik ko‘rsatkichlar quyidagicha aniqlanadi:

1. 
   Fiziometrik ko‘rsatkichlarga yelka oldi muskullari kuchi va o‘pkaning tiriklik sig’imi ko‘rsatkichlari kiradi. Yelka oldi muskullari kuchini o‘lchash uchun dinamometr asbobidan foydalaniladi. Dinamometr oldin o‘ng qo‘l kafti yordamida bir urinishda bor kuch bilan siqiladi, so‘ng chap qo‘l kafti bilan ham bor kuch bilan siqiladi. Yelka oldi muskullari kuchi kilogramm birligida o‘lchanadi.
   
2. 
   Dinamometrning ko‘rsatkichi yelka oldi muskullari kuchini aniqlaydi. Masalan 6 yosh o‘g’il bolaning me’yorda o‘ng qo‘li yelka oldi muskullari kuchi 9,2 kg.ga, chap qo‘lining yelka oldi muskullari kuchi 8,5 kg.ga teng. 3-jadvalda bolalar va kattalarning yelka oldi muskullari kuchining meyyyordagi ko‘rsatgichlari keltirilgan.