Mavzu- metodologiya tushunchasi, uning darajalari, Ilmiy tadqiqot olib borishning metodologik tamoyillari

Mavzu- 2. Metodologiya tushunchasi, uning darajalari, Ilmiy tadqiqot olib borishning metodologik tamoyillari

Tadqiqot metodologiyasi va asoslarini bilish tadqiqot usullari har qanday ijtimoiy ishchi uchun zarurdir.ish. Ilm nima va u nima qiladi? "Ilm" atamasi odamlarning butun xilma-xilligi bilan dunyo haqidagi bilimlarni "ishlab chiqarish"dagi faoliyati ma'nosini anglatadi.Bu maxsus tashkil etilgan kognitiv faoliyatdir.Fanda ikkita bo'lim mavjud: fundamental va amaliy.tadqiqot. Amaliy tadqiqotlar amaliyot, konturlar bilan chambarchas bog'liq yuzaga kelgan muammolarni hal qilish. Asosiy tadqiqotfanning o'z ehtiyojlaridan kelib chiqadi, uning uzluksiz ichkiligini ta'minlaydi.

Inson bilishining asosiy shakli tafakkurdir. Ilmiy tafakkur odatdagidan qattiq qo'llik va intizom bilan farq qiladi. Nazariyadan tashqari fanning eng muhim elementi metodologiyadir.
“Usul” so‘zi fanda natijaga erishish, muammoni hal qilish yo‘li, gipoteza sinovi. Метод тушунчаси Метод (юнон metodos – тадқиқот ёки билиш йўли, назария, таълимот) воқеликни амалий ёки назарий ўзлаштириш тўплами.. Фан методининг асосий мазмунини амалиётда синалган илмий назариялар ташкил этади: ҳар қандай назария бошқа назарияни яратувчи ёхуд амалиёт мазмунини ёки изчиллигини белгиловчи Метод вазифасини бажаради. Методлари экспериментал фанларнинг пайдо бўлиши билан изчил ривожлантирилади ва ўрганила бошланади. Ҳозирги замон фанларнинг Методлари илмнинг ўзи каби турли-тумандир. Шунга мувофиқ Методлар турлича классификация қилинади. Илмий назарияларни яратиш ва уларни текшириш методи, илмий хулосаларни баён этиш методи; философик, умумназарий ва маҳсус илмий Методлар; булардан ташқари воқеликни сифат ва миқдор бўйича ўрганиш Методлари фарқланади. Фанлар ўртасидаги ўзаро алоқанинг чуқурлашиши, муайян фанларнинг натижалари, моделлари ва Методларни бошқа фанлардан қўлланишга олиб келмоқда. Методлар: таққослаш, анализ ва синтез, умумлаштириш, абстрактликдан конкретликка қараб бориш, индукция ва дидукция ҳамда ҳар бир фанга ҳос, лекин турлича тарзда қўлланадиган Методлардир. Ҳозирги замон фани тараққиётининг муҳим хусусияти шундан иборатки, у кўпинча воқеликнинг бирор томонини шунчаки акс эттириб қолмасдан, балки муайян мақсадга мувофиқ равишда бу воқеликни гавдалантиради ҳам. Бу ҳол билиш Методларни, айниқса формал Методлар (мас, математик методлар) ни ишлаб чиқиш ва татбиқ этишни тақазо этади. Шунинг учун формал Методларнинг логик тузилишини маҳсус ўрганишга ҳам катта эътибор берилмоқда.
Метод (юнон. metods — усул) кенг маънода йўл, ижодий фаолиятнинг ҳар қандай шакли каби маъноларни англатади. Методология тушунчаси икки асосий мазмунга эга — фаолиятда қўлланиладиган маълум усуллар тизими (фанда, сиёсатда, санъатда ва ҳ.к.); тизим ҳақидаги таълимот ёки метод назарияси.
Фан методологияси унинг структураси, тараққиёти, илмий тадқиқот воситалари ва усуллари, унинг натижаларини асослаш йўллари, билимни тажрибага татбиқ қилиш механизмлари ва шаклларини ўрганади. Шунингдек, методология методлар йигиндиси ва фаолият тури ҳақидаги таълимотди
МЕТОДИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАСИ
Ҳар қандай методи маълум назария асосида яратилади ва тадқиқотнинг зарурий шарти сифатида намоён бўлади. Ҳар бир методнинг самарадорлиги унинг чуқур мазмун ва моҳиятга эгалиги, назариянинг фундаменталлиги билан асосланади. Ўз навбатида, метод мазмуни кенгайиб боради, яъни билимнинг чуқурлашиши ва кенгайиши, тажрибага татбиқ этилиши билан методнинг кўлами ҳам ўзгаради.
Биринчидан, метод ва методологик муаммоларнинг ролини инкор қилиш ёки тўғри баҳоламаслик ("методологик негавизм" Иккинчидан, методнинг аҳамиятини бўрттириш, мутлақлаштириш, уни барча масалаларнинг калити, илмий янгиликларни яратишнинг энг қулай воситаси (методологик эйфория), деб тушуниш нотўғридир. Метод методикада конкретлашади. Методика далилий материалларни йиғиш ва саралаш воситаси, аниқ фаолият туридир. У методологик тамойиллардан фарқ қилсада, уларга асосланади
"Metodologiya" so'zi - (yunoncha metodos - bilish usuli, logos - ta'lim, so'z) ikki ma'noga ega: 1) usul haqidagi fan; 2) eng ko'p tizim ushbu fanning asosini tashkil etuvchi umumiy tamoyillar, yondashuvlar, usullar; ushbu fanda qo'llaniladigan tadqiqot usullari majmui hisoblanadi. .
Tadqiqot metodologiyasi - bu tavsiflovchi texnikalar to'plami olish yoki qayta ishlash maqsadida ma'lum bir usulni qo'llash o'rganilgan ma'lumotlardir.
Sotsiologiyada metodologiya to‘plagan sotsial faktlar, dalillarning ilmiy ahamiyati qay darajada bo‘lishini belgilaydi. Metodologiya borliq to‘g‘risidagi bilimlar bilan emas, balki shu bilimlarni shakllantirish uchun amalga oshiriladigan ish-harakatlar usulini aniqlash bilan shuullanadi. Shu ma’noda metodologiya tushunchasi tadqiqot yo‘li, ma’lumotlar to‘plash usullari va ularni qayta ishlash yo‘l-yo‘riqlarini anglatadi. Tadqiqot metodi va yo‘l yo‘riqlari deganda sotsiologik ma’lumotlarni to‘plash, ularni qayta ishlash va tahlil qilish yo‘li tushuniladi.
Metod ma’lumotlar to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilish usuli bo‘lsa, sotsiologik tadqiqot texnikasi u yoki bu usulni samarali qo‘llash uchun zarur bo‘ladigan maxsus yo‘nalishlar yiindisidir. Metodika ma’lum bir metod bilan bog‘liq bo‘lgan texnik ishlar majmuasidir.

Tadqiqot texnikasi - maxsus texnikalar tizimi va usullarning ketma-ketligi ilmiy tahlilning chuqurligini tavsiflaydi. Tadqiqot jarayoni ma'lum bir ketma-ketlik, bosqichlardan iborat butun tadqiqot guruhining faoliyati. Ko'pincha bu tushuncha metodologiya va tadqiqot texnikasini birlashtiradi .Ilmiy metodologiya olingan ma'lumotlar talablarni shakllantiradi, ularga rioya qilish

ma'lumotlarning buzilishini bartaraf etish, haqiqiyligini kafolatlash uchun mo'ljallangan. Ilmiy metodologiyaning asosiy talablaridan biri
tadqiqot natijalarining takrorlanishi, ya'ni bo'lishi kerak har qanday xulosaning to'g'riligini tekshirishning asosiy imkoniyati ilmiy deb atalishini da'vo qiladi. Natijalarning takrorlanishi tadqiqot xulosalar ishonchliligi mezonlaridan biri hisoblanadi. Ishonchlilikning oshishi barcha sharoitlarni o'rganilayotgan hodisalarning borishni bilan nazorat qilishga yordam beradi . Fanning vazifasi ham tushuntirishdir ular o'rtasidagi ichki va barqaror aloqalar ochib berilgan. Fanning rivojlanishi faktlar to‘plash bilan cheklanib qolmaydi. nazariya shunchaki emas ularni tizimlashtiradi va birlashtiradi. Nazariyaning asosiy elementlari ob'ektlar va hodisalarning xususiyatlarini aks ettiruvchi ilmiy tushunchalar;
to'g'ridan-to'g'ri sirt ustida yotmaslik. Fanning barcha asosiy tushunchalari noaniqlik ehtimolini bartaraf etish uchun qat'iy belgilangan va sub'ektiv talqin bo'lishi kerak.
1.3