Mavzu : Sayohatchilar, harbiylar, josuslar esdaliklarida keltirilgan toponomik atamalarning ahamiyati

2.Harbiylar estaliklarida keltirilgan toponomik atamalar.
Bavariyalik ritsar, qurchi logann Shiltberger Amir Temur davriga oid o’z esdaliklarini yozip qordirgan. U, asli nemis jangchisi bo’lib, 1396-yilning 15 sentabridagi turklar va yevropaliklar umumiy qo’shini o’rtasidagi jangda asir olingan va keyinchalik qariyb 8-yil Boyazid 1ning xizmatiga bo’lgan 1402-yilgi Anqara yoniga bulgan urushi logann Shirtberger Amir Temur tarafidan asir olindi va Samarqandga olib ketildi. Amir Temur vafitidan (1405) keyin u dastlab Shohrux, so’ngra Mironshoh va uning o’g’li Abubakr mirzo xizmatida bo’ldi . Shundan boshlab uning Osiyo va Afrika mamlakatlari bo’ylab jahongashtaligi boshlandi. Iogann Shiltberger qariyb 31 yil mobaynida qilgan <> paytida ko’rgan-bilganlarini estalik sifatida yozip qoldorgan. Unga juda ko’p noaniqlar, ayrim voqealar bo’rttirib yoki kamsititib yozoshlar bor. Shunga qaramay, Iogann Shilbergerning kundaliklarida qimmatli tarixiy ma’lumotlar, muhim dalillarni uchratamiz. Bir- ikkita misol:

1. 
   Temuriylar, xususan ularning Ozarbayjondagi noiblari, masalan Abubakr Mirzo o’rta hukumdorlarining o’zaro kurashlariga aralashib turganlar.
   
2. 
   XV asrning boshida Oltin O’rdanong ichki ahvoli va bunda qudratli amir Edigey (Idiku O’zbek)ning nomi ko’rsatib o’tiladi.
   
3. 
   Ozarbayjon,Dashti qipchoq va uning xalqi haqida muhim ma’lumotlar keltiriladi. Masalan, Ozarbayjon haqida bunday ma’lumotlar bor: Tabriz Eronning bosh shaharlaridan. Uning savdodan oladigan foydasi tamom bir xristian davlatida topadigan foydadan ortiq. <>. Dashti qipchoq va uning xalqi haqida Iogann Shiltbergerning << Esdaliklari>> da mana bunday gaplar bor: << men shundek, Buyuk Tataristinda ham bo’ldim. Xalqi don ekinlardan faqat tariq ekadi. Ular, umuman non vino istemol qilmaydilar. Vino o’rniga ot va tuyaning sutini ichadilar., shu va boshqa hayvonlarning go’shtini yeydilar. …Yana shuni ham aytish kerakki, xom saylashga uni oq kigizga o’tqazib, uch marta ko’tarib yerga quyadilar, so’ng odir atrofida yalantirib, keyin ichkariga olib kiradilar va taxtga o’tqazadilar>>.
   

Umuman, bu kitob Sharqiy Yeropa, Kichik Osiyo, Eron, Movarounahr, Dashti qipchoq, Iroq, Suriya va Misr mamlakatlari tarixi va xalqi haqida ayrim, diqqatga sazovor ma’lumotlar beriladi. Iogann Shirbergerning mazkur asari << Iogann Shiltbergerning Yevropa, Osiyova Afrika bo’ylab qilgan sayohati (1394-1427-yy.)>>deb ataladi va uning rus tilida ( nemischa nashri 1859-yili amalga oshirilgan ) uchta yaxshi nashri bor. Birinchi Odessa Unversitetining professori F.K. Braun tarafidan 1867-yili, ikkinchisi Ozarbayjon Fanlar akadimiyasi akademigi Z. M. Bunyodov tarafidan 1984-yili va uchunchisi 1997-yili Toshkentda amalga oshilirgan.

1.Sayohatchilar esdaliklarida keltirilgan toponomik atamalar.