Mavzu: “ soliqlar va majburiy to’lovlar hisobi ” Maqsad

---

MAVZU: 
“
SOLIQLAR VA MAJBURIY TO’LOVLAR HISOBI
”

 
Maqsad: Soliqlar. Majburiy to’lovlar. Yuridik shaxslar. Jismoniy shaxslar. 
Bevosita Soliqlar. Bilvosita Soliqlar. Byudjet. Davlat byudjeti. Mahalliy byudjet. 
Soliq obyekti. Soliq solinadigan baza. Soliq stavkasi. Soliq tamoyillarini talabalarga 
o’rgatish.
 
Zarur adabiyotlar va jihozlar:
1. «O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi (2010 yil 1-martgacha bo’lgan 
o’zgarish va qo’shimchalar bilan).Rasmiy nashr. T.: “Adolat”, 2010. 
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 y 24-dekabrdagi «O’zbekiston 
Respublikasining 2011 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichilari va davlat 
byudjeti parametlari to’g’risida»gi PQ-1449-sonli qaroriga 7-32 ilovalar “Soliq 
to’lovchining jurnali”, 2011 yil yanvar. 
3. Jo’rayev A. va boshqa lar. Soliq va soliqka tortish. O’quv qo’llanma. 
Toshkent2009y. 
Ishning mazmuni: 
1. Soliqlarning iqtisodiy mohiyati va obyektiv zarurligi. 
2. Soliq va boshqa majburiy to’lovlarning turlari va elementlari. 
3. Soliqka tortish obyekti va iqtisodiy mohiyati bo’yicha soliqlarning 
turkumlanishi.
4. Soliq tizimining huquqiy asoslari. Soliq to’lovchilarning huquq va 
majburiyatlari.
1.1.Soliqlarning iqtisodiy mohiyati va obyektiv zarurligi 
Soliqlar davlatning paydo bulishi bilan vujudga kelgan. Soliqlar davlatning faoliyat 
ko’rsatishida moddiy asos bo’lib xizmat qiladi. Soliqlarsiz biron-bir davlat faoliyat 
ko’rsataolmaydi. Shuning uchun jamiyatda Soliqlarning amal qilishi obyektiv zaruriyat 
bo’lib hisoblanadi. 
Ma’lumki, jamiyatni tashkil etuvchi barcha subyektlar ishlab chiqarish soxalarida 
faoliyat kursata olmaydi, ularni bir qismi ishlab chiqarish bilan shug’ullansa, qolgan 
qismi esa noishlab chiqarish soxalarida faoliyat ko’rsatadi. Ushbu soxalar bir-biri bilan 
bog’liqbo’lsada, moliyalashtirish soxasida ularda bog’liqlik mavjud emas. Ishlab 
chiqarish bilan band bo’lgan subyektlar noishlab chiqarish subyektlarini bevosita 
mablag’ bilan ta’minlamaydilar, bevosita ta’minlashni xech vaqtda buyniga olmaydilar, 
aksincha ular ushbu jarayonni rad etadilar. Shuning uchun noishlab chiqarish soxasi 
bo’lgan ijtimoiy jabxolarda band bo’lganlarni mablag’ bilan ta’minlash, ya’ni ularni 
moliyalashtirish faqat davlat orkali amalga oshiriladi. Ushbu jarayonni 
moliyalashtirishni asosiy manbai bo’lib, davlat tomonidan jalb qilinadigan Soliqlar va 
ularga tenglashtirilgan majburiy to’lovlar hisoblanadi. Ma’lumki, ijtimoiy soxalar 
bo’lib , madaniyat, fan, tibbiyot kabilar jabxalar hisoblanadi. Bu soxalarning 
xizmatlarini barcha subyektlar, shu jumladan ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi 

---

subyektlar xam iste’mol qiladi. Bularning iste’moli barcha subyektlar uchun umumiy 
bo’ladi. Shuning uchun umumiy iste’molni moliyalashtirishda jamiyat a’zolarining 
xammasi qatnashishi shart. Moliyalashtirish vazifasini, asosan davlat o’z foydasiga 
jamiyat a’zolaridan undiriladigan Soliqlar va ularga tenglashtirilgan boshqa majburiy 
to’lovlar orkali amalga oshiradi. 
Demak, davlat umumxalk manfaatlarini o’zida gavdolantiruvchi, ularni himoya 
qiluvchi va moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlovchi siyosii institutdir. Davlat o’zining 
vakolatiga kiruvchi vazifalarni bajarish uchun moliyaviy manbalardan foydalanadi, 
shulardan asosiysi bo’lib Soliqlar hisoblanadi. Soliqlar deganda nima tushuniladi? 
Soliqlar va majburiy to’lovlar ta’rifi Soliq Kodeksining 12-moddasida bayon 
qilingan. 
Soliqlar deganda, muayyan miqdorlarda undiriladigan, qaytarib berilmaydigan va 
begoraz xususiyatga ega bo’lgan, byudjetga yo’naltiriladigan majburiy pul to’lovlari 
tushuniladi. Moliyaviy manbalardan yana biri boshqa majburiy to’lovlardir.