Mavzu №4/1 Maxsus jixozlangan o’q otish joylari. (tir) Mavzuni maqsadi

2- O’quv savoli: O’t zonasini pardevor konstrukstiyalariga bo’lgan talablar va xisobi. Tir qurilishida ishlatiladigan qurilish materiallari.
O’q otish vaktida odamlarning to’lik xavfsizligini ta’minlash uchun o’t zonasining pardevorlarini shu maqsadga moslashgan deraza va eshiklardan o’q otilib ketmasligi kerak. Buning uchun ximoyalovchi ichki qavat taxta qalqon orasida esa temir quyiladi. Devorlar va shipdan xam o’q teshib chikmaslik ke rak.
Nishonlar orqasida devordan 2,5 sm narida taxta devor quyilib orqasiga qum yoki shlak to’kib quyiladi.
Devordan chiqib turgan ustun, kalonkalar to’siq uchun 2-3 sm qalinlikdagi taxta bilan qoqilib chiqiladi. Beton pollarni taxta yoki tuproq bilan qoplash kerak. O’t zonasining polina asfaltlash mumkin.
Xamma taxtalar o’t zonasida olovbardosh tarkib bilan ishlab chiqilishi
Nishonga qarab otilgan o’qlarni yig’ish uchun o’q yig’uvchi moslamalar o’rna-. tiladi. Eng oddiysi, g’ulalardan yig’ilib qum bilan yopiladi va nishonlar or qasiga o’rnatilgan taxta to’siq bilan tir devori orasida o’rnatiladi.
Kichik kalibrli quroldan otilgan o’qlarning to’siqlarga kirib ketishi va ularning qalinligi quyidagi jadvalda berilgan.

t/r	Materiallar	O’qning kirib ketishi	To’siqlarning qalinligi
			to’g’ri	ostida
1	Po’lat zirk	0	0,5	0,35
2	Mislangan po’lat	1,2	0,7	0,5
3	Temir betonli	0,2	6,7	4
4	Beton bilan shlak	5	15	10
5	G’isht devor	1,5	5	3,5
6	Maydalangan g’isht zichlashgan	6	15	10
7	Zichlashtirilgan shag’al	8	15	10
8	Qattiq zichlashtirilgan shag’al	10	20	15
9	Shag’al bilan beton	2	7	5
10	Mayda uqalangan shlak	10	20	30
11	Zichlashtirilgan qum	10	20	15
12	Qumli ko’tarma	15	20	20
13	Tuproqli ko’tarma	8	15	10
14	Chimzorli ko’tarma	20	50	35
15	Botqoq erdan qilingan ko’tarma	50	80-100	60-70
16	Yumshoq qor	-	150	105
17	Zichlashtirilgan qor	8	25	18
18	Qarag’ay daraxti	-	15	10
19	Fanera	3,2	15	10
20	O’tindan	-	40	30
21	Zichlashtirilgan o’tin	-	70	50

Tir va otish maydonlarining maxsus jixozlari. Nishonlar yoriti
lishiga bo’lgan talablar. Yordamchi xonalar jixozi. Ochiq tir va otish maydonlari.
Tirlarning maxsus jixozi o’z ichiga yoritish va ventilastiya uskunalarini oladi. Yopiq tirlarda o’q otish sun’iy chiroqda o’tkaziladi. Otish natijalari ko’p xolda o’t zonasi nishonlar va o’t chegarasi qanday yoritilganligiga bog’liq bo’ladi. Xaddan tashqari yorug’ chiroq ko’zni ko’rish qobiliyatini pasaytiradi, kamligi esa ko’zni charchatadi. Chiroqning yorug’ligi o’t chegarasidan nishonlarga qarab otib borishi kerak. Maktab tirlarida (25 m masofali) faqat chegaralovchi maydoncha va nishonlar yoritiladi. Tarqoq nur bilan yoritilgan o’t chegarasida yorug’lik 12-15lk teng bo’ladi.
Nishonlarning maksimal yoritilishi uchun orqa, old va atrofning yoriti- lishi darajasi muxim. 25 metrlik tirlarda nishonlar 700-800 lk yoritilgan bo’lishi kerak. Kunduzgi yoritish chiroqlari qo’llanadi. Bu chiroqlarda ko’z to- liqishi pasayadi.
Yoritishdan keyin ventilyastiya va xonalarning xarorati e’tiborga olinadi. O’t zonasida xarorat +15 bo’lishi kerak. O’q otilayotganda xosil bo’lgan tutun tortib ketuvchi ventilyastion teshiklar orqali tirdan chiqib ketadi. Ventilya- stion moslamalar o’t zonasida o’rnatiladi: 2 tasi yon devorda polga yaqin joyda, 4 tasi shipga yaqin bo’lib, o’t zonasidan 4-6 m masofada bo’ladi.
Quyidagi jadval tirlarni yoritishda yordam beradi.

Lampaning kuchi	Yoritilishi LK127V	Kuchlanishi 220V
75	68	54
100	100	80
150	167	136
200	235	200
300	375	326
500	685	600
1000	1470	1370

Bu xonalarning jixozga bo’lgan asosiy talab-o’quv-sport qurollarini saq- lanishi.
O’qchi sinflarda o’rtada stollar, devorlarda stendlar o’rnatiladi. Oraliqlarda o’qchi uskuna, nishonga olish stanoklar, sinf taxtasi va adabiyot uchun vitrinalar bo’ladi. Sinfda Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning portreti va uning so’zlari yozilgan plakatlar bo’lishi, otish malakasini orttirish uchun turli qurollar bilan foydalanish qoidalari, instrukstiyalarning bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi.

3- O’quv savoli: Tir va o’q otish maydonlari. Ochik tir va otish maydonlari.
Maktab binosiga tutashgan tir qurishga imkon bo’lmasa, yarim yopiq tirlar tashkil qilinadi. Bu xolda jarliklar qo’l keladi. Jarlikning tubi tozalanadi, suvi bo’lsa unga bir tomondan yo’l ochib beriladi, pavilon, noziryonlar kilinadi, ajratilgan maydon tozalanadi. Mablag’ning iqtisodi uchun ko’ndalang to’siqlar o’rniga bitta o’q o’tkazmaydigan devor, o’qchi o’z nishonini ko’rib turishi kerak.
Ambrazura va nishon schetlari xam nomerlanadi. O’t zonasining oxirida tuproq devor bo’ladi. Tepaga qarab uchgan rikoshet o’qlarning o’tib ketmasligi uchun o’q o’tkazmaydigan soyabonlar qurish kerk. Ularning kattaligi, xolati ko’ndalang to’siqlar bilan xisoblab chiqiladi.
Pnevmatik quroldan otishga moslangan tirlarning texnologik sxemasini amaliy ishlab chiqish.
Musobaqa shartlariga ko’ra o’q otish masofalari quyidagicha: 300 m, 100 m, 50 m, 25 m, 10 m.
Tirlarning texnologik sxemasini tuzish uchun quyidagilarni qilish kerak.
- O’t zonasining uzunligini tanlash.
- Asosiy va yordamchi xonalarning joylashtirish.
- Yoritilishi va ventilyastiya turlarini ishlab chiqish.
- To’siqlarni ishlab chiqish
- Kichik kalibrli vintovkadan otishga moslangan o’t zonasini amaliy ishlanishi.
- o’t zonasini uzunligini tanlash. - tutuvchi soni - o’q otish xolatlarini tanlash.
Ya K U N I Y K I S M
- Mavzuning nomini va maksadini eslatib utish;
- Utilgan mashgulotning yutuk va kamchiliklapini kupsatish;
- Talabalapni baxolash;
- Uz ustida ishlashi uchun uyga vazifa bepish