Mavzu: 8-§. Qadimgi

III. Yangi mavzu bayoni:
^{a) Xitoyda ilk sivilizatsiyani faydo bo`lishi b) Aholining mashg`uloti c) “Xitoyda ko`p podsholiklar” davri. Misr, Mesopotamiya va Xindistondagi Xitoyda xam sivilizatsiyalar Xuanxe va Yansizi degan katta daryolar bo’ylarida mil avv 3-2-ming yilliklarda kurtak yoya boshladi. Qadimgi davlati Xuanxe daryosining o’rta oqimida vujudga keladi (xitoycha "Xuanxe" -" Sariq daryo" ma’nosini anglatadi). Xitoyliklar "beqaror daryo", "minglab ofatlar daryosi deb xam ta’riflagan Xuanxe o’zanini tez-tez o’zgartirib di. O’rtacha xar 2-3 yilda 1 marotaba kuchli va sertalofot suv toshqinlari bo’lib o’tardi. Odamlar bu toshqinlardan tepalik joylarda jon saqlab qolishardi. Mil avv 3-ming yillikda Xitoyda qabilalar ittifoqlari paydo bo’la boshladi. Mil avv 2-ming yillik o’rrtalarida ittifoq-shaxarlar yagona davlatga birlashdi bu davlat nomi xam uning bosh shaxri nomi kabi “Shan" deb atalgan. Mil avv 2-ming yillik oxirida Shan qo’shni chjou qabilasi bostirib kiradi, uning xukmdori Shan yerlarini o’zinikiga qo’shib oldi va "Chjou" degan katta davlatni bunyod etdi. Davlat ulkanligi bois xukmdorlar uni "Zafaryor" yoki "O’rta podsholik" deb, o’zlarini esa "Osmon o’g’illari" deb atashadi. Butun markaziy Xitoy ana shu davlat tarkibiga kirgan edi. Dexqonchilik Xitoyda azaldan e’tiborli va faxrli kasb xisoblab kelingan. Asosiy dexqonchllik ekinlari javdar va bug’doy bo’lgan. Keyinchalik xitoyliklar sholi yetishtira boshladilar, sholi urug’i Xindistondan keltirilgan. Sholi yetishtirish oson ish emas. Urug’ sochilishi oldidan dala xo’kiz qo’shilgan omoch bilan shudgor qilinadi. Shudgordan keyin tishlari kalta-kalta og’ir borona bilan dala tekislanadi. Sholi urug’i old indan namlab qo’yilgani tufayli tez ko’kara boshlaydi. Ko’kargan urug’ ko’chati yerga o’tqaziladi. ekiladigan dala ko’llatib sug’oriladi, ko’chat bo’yi 20-25 santimetr bo’lganida dalalarga o’tqaziladi. Sholipoya 5-10 santimetr qalinlikda ko’llatib sug’oriladi. Taxminan 100 kundan .keyin sholi pishib yetiladi, xosilni yig’ishtirib olgandan keyin yog’ochdan yasalgan zanjirlar bilan yanchiladi. Xitoy axolisi keyinchalik "choy" daraxtini xam yetishtira boshladi, uning barglaridan shifobaxsh ichimlik bo’lmish "choy" tayyorlanadi. Tut bargi bilan ipak qurti boqiladi. Ipak qurtlari pillalarga tolalarni o’raydi, pilladan esa nixoyatda engil va tiniq mato bo’lmish ipak tayyorlanadi. Mil avv VII-VI asrlarda Chjou davlatida markaziy xokimiyat zaiflasha boshladi. Ayrim viloyatlar noyiblari podsho xokimiyatidan ozod bo’lishga intilar edilar. Xitoyga ko’chmanchi qabilalar xujum qila boshlaganidan foydalanib qolgan chekka viloyatlar axolisi ajralib chiqib, o’z davlatini tashkil eta boshladi. Shu taxlit, mil avv VII-V asrlarda katta davr tarixda "ko’p podsholiklar" davri nomini olgan. Xitoyda ayni maxalda "kurashayotgan podsholiklar" davri xam boshlanadi. "Zafaryor" - imperiyaning xukmdorlari bilan ajralib chiqqan davlatlar xukmdorlari o’rtasida boshlangan urushlar 200 yildan uzoq davom etdi. Bu davr Sin davlati xukmdori o’zining barcha raqiblarini yo’q qilib tashlab, mil avv III asrda yagona davlat tuzishi bilan yakunlandi.}
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash:

• 
  Xitoyni yagona davlatga birlashtirgan hukmdor nomim ayting.
  
• 
  Hukmdor Sin Shixuandi haqida so'zlang, uning shaxsiyatiga baho bering.
  
• 
  Buyuk Xitoy devori haqida n malarni bilasiz?
  
• 
  Xitoyda qanday xalq qo'zg'olonlari bo'lib o'tdi? Ularning sabablarini ayting.
  
• 
  Xitoyliklar ixtirolarini sanab bering. Qaysilaridan hozir ham foydalanamiz?
  

V. O`quvchilarni baholash:
VI. Uyga vazifa: Qadimgi Xitoy xaritasini chizish.
Ko`rildi: I.Turgunov