Mavzu: abbosiylar hukmronligi yillarida madaniy hayot

I.2. Zamonaviy Aqsh jurnalistiakasi
Shimoliy Amerikadagi ingliz tilida so'zlashadigan ommaviy axborot vositalarining hajmi kattaligi tufayli Qo'shma Shtatlarda yuzlab jurnallarning deyarli barcha qiziqishlariga javob bera oladigan yirik jurnal sanoati mavjud bo'lib, buni Amerikaning har qanday yirik shaharlaridagi har qanday gazeta do'koniga qarab bilib olishingiz mumkin. Amerika tahrirlovchilar jamiyati jurnali mukammallikni e'tirof etgan holda har yili o'tkaziladigan National Magazine Awards mukofotiga homiylik qiladi. AQShda haftalik uchta yetakchi yangiliklar jurnallari mavjud: Time, Newsweek va US News and World Report. Time har yili "Yilning eng yaxshi odami" nominatsiyasiga kiritilgani bilan mashhur, US News esa har yili Amerika kollejlari va universitetlarining reytinglarini e'lon qiladi. Qo'shma Shtatlarda o'ndan ortiq yirik siyosiy jurnallar, shu jumladan The Atlantic va The New Yorker nashr etiladi. Ko'ngilochar sohada Variety, Hollywood Reporter, America Pioneer va LA Record mashhur jurnallardir. Va nihoyat, Vanity Fair, Glamour, Vogue, Automobile va Rolling Stone singari Amerika xalqining turli xil qiziqishlari va sevimli mashg'ulotlariga javob beradigan yuzlab ixtisoslashgan jurnallardan tashqari, professional tashkilotlar tomonidan nashr etiladigan o'nlab jurnallar ham mavjud: ACM (kompyuter olimlari uchun) va ABA jurnali (yuristlar uchun). Two Mundos jurnali - har chorakda chop etiladigan ikki tilli (ingliz / ispan) turmush tarzi va ko'ngilochar jurnal.Kseniya Anatolyevna Sobchak (1981-yil 5-noyabrda, Leningrad) — rossiyalik jurnalist, televideniya va radio boshlovchisi, aktrisa, ssenariynavis, kino va televideniya prodyuseri. Sankt-Peterburgning birinchi meri Anatoliy Sobchak (1991-1996) va senator Lyudmila Narusovaning qizi. U bir qator teledasturlarning boshlovchisi bo'lgan, jumladan, "Dom-2" (TNT), "So'nggi qahramon" (Birinchi kanal). "Kumush yomg'ir" radiostansiyasida "Barabaka va kulrang bo'ri" dasturining boshlovchisi edi. 2019-2020-yillarda Super TV kanalining bosh prodyuseri. 2019-yildan buyon YouTube’da o'zining “Diqqat: Sobchak” shaxsiy kanalini boshqarib keladi (2022-yil noyabr holatiga ko‘ra) 3,22 million obunachi va 679 million ko'rilgan.2012-yil 22-oktabrdan 2013-yil 19-oktabrgacha u Rossiya muxolifati muvofiqlashtiruvchi kengashi aʼzosi bo'lgan. “Fuqarolik tashabbusi” partiyasi siyosiy kengashi a’zosi. 2018-yilda Rossiya Federatsiyasi Prezidentligiga nomzodini qo'yib, 1 237 692 (1,68%) ovoz bilan to‘rtinchi o‘rinni egallagan.Rossiya va Isroil fuqaroligiga ega.1981-yil 5-noyabrda Leningradda(hozirgi Sankt-Peterburg shahri) tug'ilgan. Otasi Anatoliy Aleksandrovich Sobchak Leningrad davlat universiteti yuridik fakulteti dotsenti (keyinchalik 1991-1996 yillarda Sankt-Peterburg meri). Onasi tarix fani oʻqituvchisi Lyudmila Borisovna Narusova. Ota tomondan Kseniya polyak, chex, rus va ukrain, ona tomondan rus va yahudiy ildizlariga ega.Kseniya Sobchak 185-sonli oʻrta maktabda ingliz tilini chuqur oʻrgangan va A. I. Gertsen nomidagi Rossiya davlat pedagogika universiteti qoshidagi maktabni tamomlagan.3-sinfgacha Kseniyaning oilasi Kustodiyeva ko'chasidagi 20-uyda yashagan.Sobchakning otasi Anatoliy Aleksandrovich qizini Sankt-Peterburg davlat universitetining yuridik fakultetiga kirishini xohlaydi, ammo qarama-qarshilik hissi tufayli Kseniya 1998-yilda xalqaro munosabatlar fakultetini tanladi. 2001-yilda, otasi vafotidan so'ng, Sobchak Moskvaga ko'chib o'tdi va MDXAI xalqaro munosabatlar fakultetiga o'qishini ko'chirdi. 2002-yilda u xalqaro munosabatlar bo'yicha bakalavr darajasini, 2004-yilda MDXAI Siyosatshunoslik fakultetida magistr darajasini oldi, u erda Rossiya va Fransiyadagi prezidentlik institutlarida ilmiy ishini himoya qildi.
2019-yil 13-sentyabrda Kseniya Sobchak aktyor Konstantin Bogomolov bilan turmush quradi. Ularning to'ylariga RF Prezidenti matbuot kotibi Dmitriy Peskov va uning rafiqasi, figuristka Tatyana Navka tashrif buyurishadi. Arablarning VI-XI asrlardagi tarixi asosan feodal tuzumning vujudga kelishi bilan bog`liqdir. Feodal tuzumiga Osiyo xalqlari o`ziga xos tarzda o`tdilar. Shimoliy Afrika, G`arbiy va Markaziy Osiyoda feodal jamiyatiga o`tish islom dinining vujudga kelishi va tarqalishi bilan bevosita bog`liq holda shakllandi. Xristian dini G`arb mamlakatlari madaniyatida qanchalik muhim ahamiyat kasb etgan bo`lsa, Islom dini Sharq mamlakatlariga xuddi shunday ta'sir ko`rsatdi. Arablar istilo qilgan mamlakatlarda islom dini tarqaldi hamda feodallashuv jarayoni tezlashdi. Mana shu jarayonlarning shakllanishi arablar tarixini uch davrga bo`ladi. Shundan uchinchisi Abbosiylar sulolasi davri bo’lib, bu davr 750-1258 yillari hokimiyat tepasida bo’lishgan.
Ummaviylar sulolasi hukmronligining so’nggi davrlariga kelib, siyosiy va iqtisodiy ahvol og’irlashib ketgach, 747 yilda Abu Muslim boshchilik ummaviylarga qarshi qo’zg’olon ko’tardi. Qo’zg’olon keng tus oldi va kattagina siyosiy oqibatlarga olib keldi. Eron va Mesopotamiya feodallari birlashib, 750 yilda ummaviylarni ag’dardi, bunda ular Abu Muslim boshliq xalq – dehqon harakatidan foydalandilar. Xalifalik taxtini AbulAbbos Saffoh egalladi va yangi Abbosiylar sulolasiga asos soldi, bu dinastiya 750 – yildan 1258 yilgacha idora qildi. Xalifalikning poytaxti AbulAbbos Saffohdan keyingi xalifa Mansur davrida – 762 yilda qurilgan Bag’dod shahri bo’di. Shunday qilib, arablar siyosiy hayotining markazi Suriyadan Mesopotamiyaga ko’chirildi¹.
Abbosiylar zamonida arab dalati juda ham taraqqiy topdi. Bag’dod xalifaligi VIII – IX asrlarda ayniqsa kuchli edi. Bu vaqtda – Bag’dodni barpo etgan Mansur (754 – 755), Karl Buyukka zamondosh bo’lib, u bilan do’stona diplomatik aloqa qilgan Ma’mun ( 813 – 833) kabi qudratli xalifalar idora qildi. Abbosiylarning “oltin davri” Mu`tazid zamonida (892 – 902yy) tugadi. Xalifalik ana shu vaqtdan boshlab tushkunlikka yuz tutdi. Abbosiylar davlatida Eronning tasiri kuchli edi. Bu ta’sir vazirlik (buyuk vazir-xalifaning birinchi vaziri) unvonining joriy qilinishida ham, soliq solishda eron usullarining o’zlashtirishda (yer tuzilishining Erondagiga o’xshashi) ham, xalifalik ma’muriy jihatdan viloyatlarga bo’linib, ularga amirlar boshliq qilib qo’yilishida ham namoyon bo’ldi.
Abbosiylarning poytaxti – Bog’dod doira shaklida bo’lib, uning atrofi ikki qator devor bilan o’ralgan edi. Bu shahar zodagonlar shahri, xalifaning qarorgohi va uning ma’muriy poytaxti bo’lish bilan birga juda katta bir hunarmandchilik, ayniqsa savdo markazi ham edi. Bog’dod bozorlariga uzoq – uzoq mamlakatlardan savdogarlar kelar edi – bu erda vizantiyaliklar, xitoylar, hindlar, malayyaliklar, Shimoliy, G’arbiy va hatto Markaziy Afrikada yashovchi kishilarni ham uchratish mumkin edi.
Bag‘dod xalifaligi davridagi katta xalq qo‘zg‘olonlari bo‘lib, ba’zan butun-butun okruglarni va hatto viloyatlarni o‘z ichiga olardi. Bu qo‘zg‘olonlar odatdan tashqari uzoq davom etardi. Chunonchi, Mansur xalifa vafotidan keyin, O‘rta Osiyoda dehqonlarnipg katta qo‘zg‘oloni ko‘tarildi. U 776 yilda boshlanib, 783 yilda tamom bo‘ldi. Bu qo’zg‘olonga Marv shahri atrofidan chiqqan Muqanna («chodir yopingan odam») laqabli Hoshim ibn Hakim degan bir kishi boshchilik qildi. Bu qo‘zg‘olonda mazdakiylar harakatining ta’siri bo’lib, mazdakiylar mol-mulkning o‘rtada bo‘lishini va hayotning noz-ne’matlaridan foydalanishda hamma teng bo‘lishini talab qilar edi. IX asrning boshida Ozarbayjonda ham dehqonlarning ikkinchi bir katta qo‘zg‘oloni ko‘tarildi, u keyin Eronga va Kavkazortining boshqa joylariga ham tarqaldi. Bu qo‘zg‘olonga Bobek boshchilik qilib, u ham erkin jamoa tartiblarining tiklanishini talab qildi. Bu qo‘zg‘olon 20 yildan ortiqroq davom etdi (815—837)<sup>1</sup>.
IX asrning oxiri —X asrning boshlarida xalifalikning janubida dehqonlar harakati ko‘tarildi, bu harakatga Karmat boshchiligida qo’zg’olon bo’lib, u o‘zini «payg‘ambar» deb e’lon qildi. Uning atrofiga juda ko‘plab qochoq dehqon va qullar kelib to‘plandi. Qo‘zg‘olonchilar katta qal’a qurdilar, bu qal’ani xalifa qo‘shinlari ololmadi. Keng ko‘lam olgai xalq harakatlari xalifalikni larzaga keltirib, ko‘p vaqtgacha uning birligini buzib qo‘ydi. Biroq xalifalikning parchalanishiga boshqa sabablar ham bor edi. Xalifalik turli mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, turli-tuman xalqlarning murakkab bir konglomeratidan iborat ediki, bulardan ba’zilari o‘tmishda o‘ziniig yorqin tarixiga ega edi; shuning uchun ham bu xalqlar o‘z mustaqilligini tiklashga iitilar edilar; ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlannshi natijasida mahalliy aloqalar mustahkamlanib borgan sari bu intilish kuchayib borardi. Shu bilan birga xalifalik hokimiyati tobora zaiflashib bormoqda edi. Feodallashuv jarayoni Sharqda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishiga qaramasdan, feodalizm taraqqiyotining ilk davrida G‘arbda qanday natijalarga olib kelgan bo‘lsa, bu yerda ham xuddi shunday natijalarga olib keldi. Mahalliy zodagonlar markaziy hukumat zarariga kuchayib bordi va ajralishga intildi. Amirlar, yer egalariga suyanib turib, o‘zlarnning mahalliy dinastiyalaryni vujudga keltira boshladilar. Xalifalik amaldorlari tomonidan markazlashtirilgan yer rentasi solig‘ining to‘planishiga qarshi ko‘tarilgan dehqon qo‘zg‘olonlaridan mahalliy zodagoilar o‘zlarining separatistik maqsadlarini amalga oshirish uchun foydalanar edilar.
Xalifalik haqiqatda VIII asrdayoq iarchalana boshlagan edi. 756 yilda Qurdoba amirligi ajralib chiqqandan keyin (929 yildan boshlab u xalifalikka aylandi) VIII asrning oxiri — IX asrning boshlarida Marokash bilan Tunis ajralib chiqdi. IX asrning o‘rtalarida Misr mustaqil bo‘lib qoldi (bu erda avvaliga tulunlar, keyinchalik X asrda Alining avlodlari— Fotimiylar idora qila boshlab, ular 969 yildan e’tiboran Misrni mustaqil Qohira xalifaligiga aylantirdi). IX va X asrlarda Eron ajralib chiqdi, avval sharqiy Eron (Xuroson), keyin esa g‘arbiy Eron ham ajralib chiqdi. Amudaryoning bu tomonidagi Mavoraunnahr deb atalgan joyda Somoniylar davlati tuzildi, uning markazi Buxoro shahri bo‘ldi, bu davlat X asrning boshidan qariyb oxirigacha yashadi. Frotda mustaqil bir davlat — Movsul sultonligi tuzildi. X asr o‘rtalarida Sharqiy Eron yerlari va Afg‘onistonning bir qismi qo‘shilib, eron-turklardan iborat kuchli G‘aznaviylar davlati vujudga keldi, bu davlatning poytaxti G‘azna shahri bo‘ldi. X asrning o‘rtalariga kelib xalifaning qo‘l ostida Arabiston va Mesopo-tamiyaning Bag‘dod atrofidagi bir qismigina qoldi. 945 yilda Erondagi shia feodal xonadonlaridan biri bo‘lgan Buiylar xonadoni Bag‘dodni bosib olib, xalifalikning uzoq vaqtgacha idora qildi. O’g’uz qabilalarning boshlig‘i To‘g‘rulbek sulton deb e’lon qilindi. Shundan keyin xalifalar qo‘lida faqat diniy hokimiyatgina qoldi. Shu tariqa Abbosiylar sulolasi vakillari Bag‘dodda uzoh vaqtgacha, mo‘g‘ullar istilosigacha, ya’ni 1258 yilgacha hukmronlik qilishdi. 1258 yili Chingiziy Xulakuxon Abbosiylar sulolasiga to’la barham berdi. Biroq xalifalikning parchalanishiga boshqa sabablar ham bor edi. Xalifalik turli mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, turli-tuman xalqlarning murakkab bir konglomeratidan iborat ediki, bulardan ba’zilari o‘tmishda o‘ziniig yorqin tarixiga ega edi; shuning uchun ham bu xalqlar o‘z mustaqilligini tiklashga iitilar edilar; ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlannshi natijasida mahalliy aloqalar mustahkamlanib borgan sari bu intilish kuchayib borardi. Shu bilan birga xalifalik hokimiyati tobora zaiflashib bormoqda edi. Feodallashuv jarayoni Sharqda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishiga qaramasdan, feodalizm taraqqiyotining ilk davrida G‘arbda qanday natijalarga olib kelgan bo‘lsa, bu yerda ham xuddi shunday natijalarga olib keldi. Mahalliy zodagonlar markaziy hukumat zarariga kuchayib bordi va ajralishga intildi. Amirlar, yer egalariga suyanib turib, o‘zlarnning mahalliy dinastiyalaryni vujudga keltira boshladilar. Abbosiylar zamonida arab dalati juda ham taraqqiy topdi. Bag’dod xalifaligi VIII – IX asrlarda ayniqsa kuchli edi. Bu vaqtda – Bag’dodni barpo etgan Mansur (754 – 755), Karl Buyukka zamondosh bo’lib, u bilan do’stona diplomatik aloqa qilgan Ma’mun ( 813 – 833) kabi qudratli xalifalar idora qildi. Abbosiylarning “oltin davri” Mu`tazid zamonida (892 – 902yy) tugadi. Xalifalik ana shu vaqtdan boshlab tushkunlikka yuz tutdi. Abbosiylar davlatida Eronning tasiri kuchli edi. Bu ta’sir vazirlik (buyuk vazir-xalifaning birinchi vaziri) unvonining joriy qilinishida ham, soliq solishda eron usullarining o’zlashtirishda (yer tuzilishining Erondagiga o’xshashi) ham, xalifalik ma’muriy jihatdan viloyatlarga bo’linib, ularga amirlar boshliq qilib qo’yilishida ham namoyon bo’ldi.
Abbosiylarning poytaxti – Bog’dod doira shaklida bo’lib, uning atrofi ikki qator devor bilan o’ralgan edi. Bu shahar zodagonlar shahri, xalifaning qarorgohi va uning ma’muriy poytaxti bo’lish bilan birga juda katta bir hunarmandchilik, ayniqsa savdo markazi ham edi. Bog’dod bozorlariga uzoq – uzoq mamlakatlardan savdogarlar kelar edi – bu erda vizantiyaliklar, xitoylar, hindlar, malayyaliklar, Shimoliy, G’arbiy va hatto Markaziy Afrikada yashovchi kishilarni ham uchratish mumkin edi. Qo'shma Shtatlardagi ommaviy axborot vositalari asosan xususiy mulkka tegishli. Xususiy mulk hukumat nazoratidan farqli ravishda mutlaq bo`lmagan erkinlikni ta'minlaydi. Ammo bu ommaviy axborot vositalarining qanday ishlashi to'g'risida savollar tug'diradi.
Ommaviy axborot vositalarida konsentratsiya.
Raqobat, ortib borayotgan xarajatlar va birlashishlar natijasida Qo'shma Shtatlarda gazetalar soni keskin kamaydi. Ko'pgina yirik shaharlarga faqat bitta kunlik qog'oz xizmat qiladi. Bundan tashqari, mustaqil gazetalar soni kamaydi, chunki Gannett kabi zanjirlar qo'shimcha mulklarni sotib olishdi