Mavzu: Abdulla Qodiriyning hajviy publisistikasini tahlil etish

Hikoyalari
Abdulla Qodiriyning 1917-yil Oktabr toʻntarishidan keyingi faoliyati asosan matbuot bilan bogʻlangan. Uning 1919—1925-yillar oraligʻida yozgan maqolalari soni 300 atrofida. Abdulla Qodiriyning publitsistik chiqishlari avvalo oʻsha davrning tarixiy hujjati, zamonasining solnomasi. 20-yillar oʻrtalarida yozilgan „Kalvak Mahzumning xotira daftaridan“, „Toshpoʻlat tajang nima deydir?“ satirik hikoyalar turkumida yozuvchi kulgusi „xarakter kulgusi“ darajasiga koʻtarildi. Muallif bunda hayotdagi, odamlar tabiatidagi muayyan salbiy hodisalarni sof mafkuraviy nuqtai nazardan turib, nuqul biryoqlama qoralash, fosh etish yoʻlidan bormay, xarakter va hodisalarni xolis turib, murakkabligi, ziddiyatlari bilan koʻrsatishga jazm etadi.
Abdulla Qodiriy, Oʻzbek adabiyotining en mashhur yozuvchilaridan biri sifatida, koʻplab hikoya, roman va asarlarni yaratgan. Uning asarlari milliy adabiyotda klassik janrlarni muvaffaqiyatli yaratishi bilan taninadi va Oʻzbekiston adabiyoti tarixida eng zamonaviy yozuvchilaridan hisoblanadi. Qodiriyning asarlari tarixiy, ijtimoiy, siyosiy va adabiyotiy muammolar, milliy huquq, taraqqiyot va toʻgʻrisidagi fikrlari bilan koʻpchilik adabiyotchilarning fikrlarida qoʻllanilgan. Qodiriyning hikoyalari qisqa, qiziqarli, oʻziga xos va qoʻrqinchli hikmatli maqolalardir. Uning hikoyalari koʻpchilik yuqori sanʼatli yondashuv, maʼnoli kompozitsiya, imkon qadar qisqa va sodda soʻzlanish xususiyatlari bilan ajralib turadi. Hikoyalari orasida eng mashhur boʻlganlari "Tongda", "Yarim qalqon", "Uygʻongʻor", "Qoshiqlarim sizga", "Birinchi sevgi" va "Oʻtkir hujum" deb ataladi.
Qodiriyning romani "Zulmat kunlari" Buxoro Xonligining qattiq davrida oʻz tarixini izlab topgan yosh alimning muzd va vijdoniy jangini haqida yozilgan. Bu asar, Qodiriyning ijtimoiy va siyosiy muammolarga oʻzining tasirini, qarama-qarshi topshiriqlarga qarshi turishni, inson huquqlarini, yoshlar bilan ularni maʼnaviy ravishda kasblashni, adolatsizlik va toʻgʻrisizlikka qarshi kurashni koʻrsatadi.
Qodiriyning "Bobur" romanida oʻzining shoirlik sirlari, yaratgan ijodiyatining zavqlari, shaxsiy yuksaklari va shaxsiy hayoti, Buxoro Xonligi tarixi bilan bogʻliq koʻplab maʼlumotlar koʻrsatilgan. Barcha asarlari koʻplab tahlil va izohlar bilan oʻqiladi va adabiyotshunoslar, talabalar va adabiyot sevganlar uchun qimmatli manba sifatida xizmat qiladi.

Abdulla Qodiriyning asarlari Oʻzbek adabiyoti tarixida ayrim ahamiyatli bosqichlarni yoritadi. Uning yaratgan asarlarida ijtimoiy va siyosiy muammolar, milliy huquq, taraqqiyot va inson huquqlari mavzulari koʻzga kirib kelgan. Qodiriyning asarlari Oʻzbekistonning tarixi, milliy hikmat va ertaklariga ham ega.

Qodiriyning "Oʻtkir hujum" asari shahardan kuyga oʻtkazilgan repressiyalar va 1937-1938 yillarda Oʻzbekistonda sodir boʻlgan siyosiy qatlamchiqqa bagʻishlangan. Bu asarda "Xotin qoʻlida" va "Obid ketmon" hikoyalari kabi, qisqa maqolalar, hujum xizmatidan boʻlib chiqib, uydan va oilalaridan ajralib ketgan insonlar haqida gaplashiladi.
Qodiriyning "Zulmat kunlari" romani Buxoro Xonligi davrida oʻzining tarixiy-yozuvchilik asarlari va shoirlik ijodini qoʻzgʻatib, ijtimoiy va siyosiy muammolar haqida gaplashadi. Bu asarda yosh alimning qon va muzd jangiga tayanib, Buxoro Xonligi qattiq davrida oʻzining oʻlchovli rejimiga qarshi kurashini koʻrsatiladi. Asarda inson huquqlariga, adolatsizlik va toʻgʻrisizlikka qarshi kurashni va yoshlar bilan ularni maʼnaviy ravishda kasblashni koʻrsatiladi.
Qodiriyning "Bobur" romani Buxoro Xonligi davrida yashagan shoir va tarixiy-shaxs Bobur hayoti va ijodiyatini koʻrsatadi. Bu asarda Bobur ijodiyatining zavqlari, shoirlik sirlari, shaxsiy yuksaklari va shaxsiy hayoti, Buxoro Xonligi tarixi bilan bogʻliq koʻplab maʼlumotlar koʻrsatilgan.
Qodiriyning "Erkin voh" asari milliy huquqlar va ozodlikni taʼminlash boʻyicha yaratilgan. Bu asar milliy huquq va erkinlikka oid muammolar, mazkur masalalarni hal qilishning metodlari, adolatsizlik va tarqatilgan huquqlar koʻrsatiladi.
Qodiriyning barcha asarlari tarixiy, ijtimoiy, siyosiy va adabiyotiy muammolar, milliy huquq, taraqqiyot va toʻgʻrisidagi fikrlari bilan bogʻliq.

“O’tgan kunlar” romani tahlili

"O'tgan Kunlar" Abdulla Qodiriyning hajviy puklistikasidagi eng mashhur asarlardan biri hisoblanadi. Roman Ko'prikcha, Peshona, Romon, Ahror, Ayni va Abdulla Qodiriyning xotirasiga tushgan yillarda yozilgan hisoblanadi.

Roman O'zbekistonning tarixiy o'zgarishlarining yuzaga kelishi davrida, turli sira bilan chiqishlar, shaxsiy xayotlarning tarixiy epizodlari, hukmronlik va adolatsizlikning namoyon ko'rinishlari bilan bog'liqdir. Asarning bosh qahramoni, Ko'prikcha, o'zining millatiga xizmat qilish, uning o'z o'zini o'zaro aloqalar, siyosiy ko'rsatmalar va insoniy mulkni muhofaza qilishga intilishiga tegishli tajribalarni yozib beradi.
Roman ayni zamonda eng yuqori yodgorlikka ega bo'lishi uchun vaqt ko'rsatilgan milliy va dinamik tarixiy epizodlar orqali ko'rinishi bilan turliy qo'shiqlar, maqolalar va aforizmlardan foydalanishiga asoslangan. Bular orasida, asarda tarixiy shaxslarning, masalan, Timur, Ulug'bek, Khoja Ahror Vali, Ismoil Somoni kabi o'zining insoniy xarakterlarini tasvir etishi bilan birga, xalqning milliy hissiyotlari ham qayd etilgan.
Roman uslubi ham aynan shunday yorqinligi va zamonaviyligini yoritadi, xususan, o'z o'zini o'zgartirgan, uni o'zbek adabiyotida yirik holatga keltirgan, ayniqsa o'z o'ziga xos metafor va tahrirlarni keng qo'llaganligi bilan ajralib turadi.
Asar Ko'prikcha va Peshona qahramonlari orasidagi mushtarak birlik hissiyotining yanada oshirilishiga va Ko'prikcha o'zining xalqining tarixiy yodgorligini muhofaza qilish uchun sabr, ijod va jasoratni o'rgatib berishiga doir tajribalarini tasvirlashiga ega.
Jumladan, "O'tgan Kunlar" adabiyotimizning eng yuqori sanaaviy asarlari hisoblanadi va O'zbekiston tarixiy asrida xalqimizning turli ko'rinishlari va tarixiy epizodlari haqida o'zbek yozuvchilarning yaratgan eng o'ziga xos va yorqin qadriyatlari orasiga kiradi.
“Mehrobdan chayon” romani tahlili

"Mehrobdan Chayon" Abdulla Qodiriyning hajviy puklistikasidagi asarlardan biridir. Bu asar O'zbek adabiyoti tarihida jurnalistik ijod va hajviy prozani ideal bir ko'nikmaga olib chiqqan eng yaxshi namunalardan biridir.

Asarning bosh qahramoni, Chayon, bir ozodlik davrida (1917-1920) o'zining jurnalistik ishi orqali taninadi va ayni zamonda sevgilisiga, Mehrobning, ishqini e'tirof etadi. Ushbu asar asosan Chayonning sevgilisiga yozgan xatlar, "mehroblar" nomi bilan mashhur bo'lgan yozuvchilarning yozuvida tasvirlangan. Bu xatlar O'zbek adabiyoti tarihida yangi bir usul va tahrirshunoslik ko'rinishidagi yaratki hisoblanadi.
"Mehrobdan Chayon" asarida adabiyotning va jurnalistikaning bir-biriga o'xshashliklari va turli xil oqimlari ko'rsatiladi. Asarning yaratilish jihatidan, asar jurnalistik ijoddan ajralib turadi. Ushbu asar O'zbekiston tarixida yaratilgan ilk manaviy-hajviy yozuvchilarning biri bilan bir xil sabablarga ega. "Mehroblar" yozuvchilari orqali tasvirlangan jurnalistik shakllar kabi, asarning turli qismi yozuvchilar orqali tasvirlangan.
"Mehrobdan Chayon" asari jurnalistik ijodning xalqimizning tarihi haqida kichik bir oyat hisoblanadi. Bu asar, hajviy prozaga o'xshash tashqi ko'rinishlarda yaratilgan, ammo tarihi hujum, o'zgaruvchanlik va milliy xayotlarning asosiy yozilish ko'rinishlaridan foydalanadi. Asar oxiri esa sevgi va uning unutulmaz qadriyatlari haqida yozilgan kichik novellaga aylandi.
Jumladan, "Mehrobdan Chayon" adabiyotimizning jurnalistik ijod va hajviy prozani ideal bir ko'nikmaga olib chiqqan eng yaxshi namunalardan biridir. Asar jurnalistik ijodning turli usullarini joriy qilish bilan birga, turli xil oqim va shakllari, milliy xayotlar, o'zgaruvchanliklar va xalqimizning tarihi haqida hisobiy yozilish ko'rinishlarini ham yoritadi.