Mavzu: Absolyut va nisbiy namlik

MAVZU: Absolyut va nisbiy namlik

Reja:

• Absalyut namlik
• Nisbiy namlik
• Mutlaq namlik 

Havoning absolyut namligi unda mavjud bo’lgan suv bug’larining zichligi bilan yoki suv bug’ining bosimi orqali o’lchanadi.
Berilgan haroratda absolyut namlik havoni to’yintirish uchun zarur bo’lgan suv bug’i zichligining qancha qismini tashkil etganligini foiz hisobida ifodalovchi kattalik havoning nisbiy namligi deyiladi:
- absolyut namlik
- to’yingan bug’ zichligi.
Berilgan haroratda absolyut namlik havoni to’yintirish uchun zarur bo’lgan suv bug’i bosimining qancha qismini tashkil etishini foiz hisobida ifodalovchi kattalik havoning nisbiy namligi deb ataladi:

• havoning nisbiy namligi
• absolyut namlik
• to’yingan bug’ bosimi

Sovish jarayonida havoning suv bug’lari bilan to’yinish ro’y bergan harorat shudring nuqtasi deyiladi.
Havoning namligini o’lchaydigan asboblar gigrometrlar va psixrometrlar deyiladi.
Mutlaq namlik bir birlik havo hajmidagi suv bug'ining miqdori:
SI tizimida mutlaq namlik birligi
Namlik juda muhim ekologik parametrdir. Ma'lumki, er yuzasining katta qismini suv egallaydi (Jahon okeani), uning yuzasidan doimiy ravishda bug'lanish sodir bo'ladi.
Turli iqlim zonalarida bu jarayonning intensivligi boshqacha. Bu o'rtacha kunlik haroratga, shamollarning mavjudligiga va boshqa omillarga bog'liq. Shunday qilib, ba'zi joylarda suvning bug'lanish jarayoni uning kondensatsiyasidan ancha qizg'in va ba'zi hollarda, aksincha.
Inson tanasi havo namligining o'zgarishiga faol javob beradi. Masalan, terlash jarayoni atrof-muhitning harorati va namligi bilan chambarchas bog'liq. Yuqori namlikda terining sirtidan namlikning bug'lanishi jarayonlari uning kondensatsiyasi jarayonlari bilan deyarli qoplanadi va tanadan issiqlik chiqarilishi buziladi, bu esa termoregulyatsiyani buzilishiga olib keladi; past namlikda namlik bug'lanish jarayonlari kondensatsiya jarayonlaridan ustun turadi va tana juda ko'p suyuqlikni yo'qotadi, bu suvsizlanishga olib keladi.
Bundan tashqari, namlik kontseptsiyasi ob-havo sharoitlarini baholashning eng muhim mezonidir, buni hamma ob-havodan biladi.
Havoning mutlaq namligi havodagi suvning massa ulushi to'g'risida aniq tasavvurga ega, ammo bu qiymat tirik organizmlarga namlik sezgirligi nuqtai nazaridan noqulaydir. Biror kishi havoda juda katta miqdordagi suvni his qilmaydi, lekin uning miqdori mumkin bo'lgan maksimal qiymatga nisbatan. Tirik organizmlarning havodagi suv bug'ining o'zgarishiga reaktsiyasini tavsiflash uchun nisbiy namlik tushunchasi kiritiladi.
Nisbiy namlik
Ekvivalent ta'rif - havodagi suv bug'ining massa ulushini ma'lum bir haroratda mumkin bo'lgan maksimal darajaga nisbati. U foiz sifatida o'lchanadi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
bu erda: - ko'rib chiqilayotgan aralashmaning (havo) nisbiy namligi; - aralashmadagi suv bug'ining qisman bosimi; - to'yingan bug'ning muvozanat bosimi.
Suvning to'yingan bug 'bosimi harorat oshishi bilan kuchli ortadi (grafikga qarang). Shuning uchun, bug 'kontsentratsiyasi doimiy bo'lgan havoning izobarik (ya'ni doimiy bosimda) sovishi bilan bug'ning to'yingan payti (shudring nuqtasi) keladi.
Bunday holda, "qo'shimcha" bug 'tuman yoki muz kristallari shaklida kondensatsiyalanadi. Atmosfera fizikasida suv bug'ining to'yinganligi va kondensatsiyasi jarayonlari juda katta rol o'ynaydi: bulutlarning paydo bo'lishi va atmosfera frontlarining shakllanishi ko'p jihatdan to'yinganlik va kondensatsiya jarayonlari bilan belgilanadi, atmosfera suv bug'ining kondensatsiyasi paytida ajralib chiqadigan issiqlik tropik siklonlarning (bo'ronlar) paydo bo'lishi va rivojlanishi uchun energiya mexanizmi.
Nisbiy namlikni baholash
Suv-havo aralashmasining nisbiy namligini, agar uning harorati ma'lum bo'lsa, taxmin qilish mumkin ( T) va shudring nuqtasi harorati ( T d). Qachon T va T d Selsiy gradusida ifodalangan bo'lsa, bu ifoda to'g'ri bo'ladi:
Bu erda aralashmadagi suv bug'ining qisman bosimi taxmin qilinadi e p :
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

• Xromov S.P. Meteorologiya va klimatalogiya giyagrafik fakultetlar uchun. L.Gidrometizdat 455 b
• Vitkevich V.I. Selskoxozyaystvennaya meteorologiya. -M.: Кolos, 1966. -383 s.
• Guralnik I.I., Dubinskiy G.P.,Larin V.V., Mamikonova S.V. Meteorologiya. -L.: Gidrometeoizdat, 1982. -440s.
• Glazirin G.E., Chanisheva S.G., Chub V.E. O‘zbekiston iqlimining qisqacha ocherki. –Toshkent, O‘OITGMI, 1999. -31 b.