Mavzu: Agrar korxonalarda moliyaviy rejalashtirish va biznes-reja tuzish

Mos/ashuvchan/ik lаmоуШ korxona moliya-xo'jalik faoliyatida
kutilmagan vaziyatlar vujudga kelganda moliyaviy rejalarni va
moliyaviy rejalashtirish jarayonining yo'nalishini o'zgartira olish
imkonini bildiradi. Moliyaviy rejalar ichki va tashqi shart-sharoitlar
o'zgargan holda, ularga o'zgartirishlar hamda qo'shimchalar kiritish
тumkin bo'ladigan qilib tuzilishi kerak. Shuning исЬun, moliyaviy
rejalar «xavfsizlik yostiqchalari» deb ataluvchi tushunchalarni o'z ichiga
oladi.
Lekin, moliyaviy rejalashtirishda rezervlar tashkil etishning
ma'lum chegaralari mavjud. Ko'rsatkichlar tarkibiga kiritiladigan
rezervlar juda katta bo'lrnasligi lozim, aks holda rejalar noaniq bo'lib
chiqadi. Juda kichik rezervlar esa moliyaviy rejalarga tez-tez o'zgartirishlar
kiritishni taqozo etib, korxona faoliyatining yo'nalishini
chalkashtiradi.
Aniq/ik (аmоуШ har qanday moliyaviy reja im.kon qadar yuqori
darajada aniq tuzilishi lozimligini bildiradi. Boshqacha aytganda,
moliyaviy reja korxona faoliyatiDing tashqi уа ichki sharoitlari imk.оп
beradigan darajada aniq hamda batafsil bo'lisbl lozim.
Uzoq muddatli strategik moliyaviy rejalar tuzish k01'Xona
faoliyatining asosiy maqsadi va yo'nalishlarini aniqlash bilan
chegaralanadi. СЬunki, bozor iqtisodiyoti sharoitida istiqbol to'g'risida
ishonchli axborotlarni to'plash qiyin, ularning o'zgarish diapazoni va
tezligi esa doimo o'sib boradi. Qisqa vaqtga va alohida bo'linmalar
uchun mo'ljallangan moliyaviy rejalar esa ancha batafsil va aniq tuziladi.
Shu bois, bunday rejalar ma'lum davrda ish yuritish tartibini
belgilaydigan yo'riqnoma hisobIanadi.
lshtirok elish tamoyi/i birlik tamoyili bilan chambarchars bog'liq
bo'lib, u korxonaning har Ьи xodimi lavozimi va bajaradigan
vazifasidan qat'i nazar, reja-moliya faoliyatining ishtirokchisiga
aylanishini bildiradi. Boshqacha aytganda, rejalashtirish jarayoni
kimlarga taalluqli bo'lsa, ularning barchasi ushbu jarayonga jalb
qilinishi lozim. Ishtirok etish tamoyiliga asoslangan moliyaviy
rejalashtirish partisipativ moliyaviy rejalashtirish deb Ьат ataladi.
УiЛk agrar korxonalarda partisipativ moliyaviy rejalashtirishni
tashkil etish uchun ЬзrсЬа bo'linmalari o'rtasida uzviy aloqadorlikni
397
ta'minlaydigan qat'iroq уа vertikal tuzulmalami shak.llantirish tavsiya
qilinadi.
Moliyaviy rejaIashtirish bilan bog'liq faoliyatda uchta jihatni
ajratib ko'rsatish тumkin:
- rejalami tuzish, уа'ni bevosita rejalashtirish. Ви jarayon natijasida
rejalar tшшi shakllanadi;
- rejali qarorlami amalga oshirishga doir faoliyat. Bunda korxol1a
faoliyatining muhim ko'rsatkichlari shakllantiriladi;
- moliyaviy natijalami nazorat qilish, ya'ni haqiqiy natijalami reja
ko'rsatkichlari bilan taqqoslash, xo'jalik yurituvchi subyekt
faoliyatining asosiy yo'nalish bo'yicha zarur tuzatishlarni kiritish uchun
shart-sharoitlar yaratish. Nazorat rejalashtirishning yakunlovchi bosqichi
bo'lisblga qaramasdan, uning аhamiузti o'ta muhim hisoblanadi. Cbunki
rejalashtirishning samaradorlik darajasini аynап nazorat beIgilaydi.
Moliyaviy reja/ashtirish jarayoni - Ьи nafaqat izcWI bajarilad.igan
hisob-kitob ishIari уа amaIIari, baIki иlkan muvofiqlikni уа boshqaruv
san'atini talab etadigan murakkab jarayon. Shu bois, moliyaviy
rejalashtirishda ishtirok etadigan xodimlar belgilangan vazifalarni
bajarish bilan birga ichki Ьатда tashqi vaziyatning o'zgarishini har
tomonlama blsobga olgan holda isblashi Iozim.
Moliyaviy rejalashtirish jarayonining asosiy bosqichlari:
1) korxonaning ichki уа tashqi moIiyaviy muhitini o'rganish;
2) tashkiliy muhitning asosiy moIiyaviy komponentIarini beIgilash,
иlзrdan xo'jalik yurituvchi subyekt исЬип muhimlarini ajratib oIish,
muhitning holatini prognoz qilish, korxonaning real ahvolini baholash,
ke!gusi rejalarni belgi!ash. Ауriш hollarda moliyaviy maqsadlarni
aniqlashdan oIdin muhit tahlil qilinadi;
3) moliyaviy maqsad!arni (kuti!ayotgan ko'rsatkich!arni) уа ichki 11amda
tashqi muhit отiIIаrini o'rganish natijalarini taqqos!ash, ular o'rtasidagi
uzi!ishlarni aniqlash. Strategik moliyaYiy tahlil usuIIari yordamida
strategiyaning Ьзr xil usulIari shakl!anadi;
4) muqobi! strategiya!ardan bittasini tanlash уа o'rganish;
5) korxona faoliyatining yakuniy strategik rejasini shakllantirish;
6) о'rtз muddatli mo!iyaviy rejalar Уа dasturlarni ishlab chiqish;
7) bir yilIik moIiyaviy tezkor rejalar уа loyihalarni tuzish;
8) moliyaYiy reja!arni arna!ga oshirish;
9) moIiyaYiy natijalarni nazorat qilish.
8 Уа 9 Ъosqich1ar beyosit.a mo!iyaYiy rejalashtirish jarayonining
bosqich1ari Ъo'lmas!igiga qararnasdan, yangi reja!arni tuzishga shart-
З9е
sbaroitJar yaratadi. Yangi rejalar quyidagilarni bisobga olisbi lоziш:
xo'jalik yurituYCbi subyekt nimaga erishdi; reja Уа haqiqiy
ko'rsatkichlar o'rtasida qanday uzilishlar maYjud Уа Ь.
Umwnan olganda, moliyaYiy rejalashtirish strategiyani ishlab
chiqisbdan, rejalarni aniqlash, amalga oshirisb Уа nazoratgacha bo'lgan
to'g'ri Уа ularni bajarish natijalarini bisobga olishdan to rejani qayta
rasmiylashtirishgacha bo'lgan teskari bog'liqlikdagi yopiq siklli jarayon.
9.2. MoJjyavi~' rejani tuzish tartibl
MoliyaYiy rejalashtirish ichki xo'ja1ik rejalashtirishining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi. U ishlab cbiqilgan strategik maqsadlarni aniq
moliyaYiy ko'rsatk.ichlar shakliga keltiradi; moliyayiy ахЬоroНarni
tashkil etish исЬип standartlami belgilaydi; korxonaning barcha
rejalarini amalga oshirish uchun zarur bo'ladigan xarajatlarning maqbul
chegaralarini aniqlaydi; operatiy moliyaviy rejalashtirish qismida
wnumxo'jalik strategiyasini ishlab chiqish Уа tиzatish uchun foydali
ma'lumotlar beradi. Moliyaviy rejalashtirishning obyekti Ьо'НЬ риl
mablag'lari fondlari уа ularni shakllantirish manbalari hisoblanadi.
Moliyaviy rejalami tuzish tashqi muhit - тоl yetkazib beruvcbilar,
xaridorlar, kreditorlar, investorlar Уа shu kabilar bilan bog'lanish
vositalaridan biri hisoblanadi. Korxonaning samarali ishlashi ularning
ishonchiga bog'liq. Shuning uchun moliyaYiy reja рихtз o'ylangan уа
jiddiy asoslangan bo'lisbi lozim.
Moliyaviy ko'rsatkichlarni rejalashtirish bir nechta usullar
yordamida amalga oshirilishi mumkin(9.2-rasm).
Moliyavly ko'rsalldcbIarnl rejalashtlrl.!h usullarl
9.2-rasm. Moliyaviy ko'rsatkichlarnl rejalashtirish usullari.