Mavzu: Agrar korxonalarda moliyaviy rejalashtirish va biznes-reja tuzish

Normativ IIsu/ga muvofiq oldindan belgilangan norma уа texnikiqtisodiy
normatiYlar asosida xo'jalik yurituvchi subyektning moliyaviy
resurslarga уа ularning manba1ariga bo'lgan ehtiyoji aniqlanadi. Bunday
normativlarga soliq stavka1ari, Ьаdзl уа yig'imlar tarifi, amortizatsiya
399
ajratmalari, aylanma aktivlar normativi уа boshqa1ar ЮrаФ. Ushbu usul
juda sodda Ьо'НЬ, normativlar уа miqdor ko'rsatkichlarini bilgan holda
reja ko'rsatkicblarini oson hisoblash тuшkiп.
Hisob-kitob - tah/i/iy usu/ normativlar bo'lrnagan hollarda
qo'llanilib, ko'rsatkichlar o'rtasidagi о'zaro bog'liqlik esa bilvosita,
ularning dinamikasi уа aloqadorliklarini tзhlil qШsh asosida amalga
oshiriladi. Asos sifatida olinadigan miqdorlami уа ularning
rejalashtirilayotgan davrdagi o'zgarish indekslarini tahlil qilish
natijasida reja ko'rsatkichi aniqlanadi.
Reja qarorlarini maqbuIlashti1'ish usulining mohiyati bir qancha
variantdagi reja hisob-kitoblarini tuzishdan iborat. Ulardan esa eng
mзqЬиli tanlanаШ.
Ва/аns usu/i moliyaviy rеjаlashtirislшiпg asosi bo'lib, иni
qo'llashda moliyaviy rejaning alohida bo'lim уа bo'g'inlari, xarajatlar
ulami qopIash manbalari bilan muvofiqlasl1tiriladi, rejaning barcha
bo'limlari, shuningdek, ishlab chiqarish уа moliyaviy ko'rsatkichlari
о'zзrо bog'lanadi. Natijada moddiy, mehnat уа nlOliyaviy resurslar,
xarajat\ar уа daromadlar balanslashtiriladi.
Moliyaviy reja tuzish - biznes-reja tuzishning yakunlovchi
bosqichi bo'lib, uning negizini тоl yetkazib beruvchilar уа xaridorlar
bilan tuziladigan shartnomalar tashkil etadi. Bunda mavjud уег
maydonlari, asosiy уа aylanma aktivlar, mehnat resurslari, ishlab
chiqarishni ixtisoslashtirish уа intensif1katsiyalash, qishloq xo'jalik
ekinlarining haqiqiy hosildorligi уа chorva mollarining mahsuldo.rligi
hisobga olinishi lozim.
Moliyaviy rejalarni tuzishda xo'jalik yurituvchi subyektni
rivojlantirish исЬип zarur bo'ladigan moliyaviy уа kredit resul'slari
aniqlanadi, isblab chiqarish quvvatlari, mehnat xarajatlari, materiallar,
energiya уа yoqilg'idan to'laroq foydalanish, ishlab chiqarishga ikkilamchi
resurslami ko'proq jalb qilish, moliyaviy resurslarni ularning
vujudga kelish manbalari уа taqsimlanish yo'nalishIari bilan тиуоfiqlashtirish,
moliyaviy уа kredit resurslarini taqsimlash harnda
ishlatishda rejadagi proporsiyalarga rioya qilish, natural, qiymat уа
moliyaviy ko'rsatkichlami balanslashtirish, korxonaning barqaror
moliyaviy ahvolini ta'minlash ko'zda tutiladi.
Fermer xo'jaligi faoliyatining biznes-rejasi asosan quyidagi
bo'limlardan iborat: 1. «Asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlw); 2. «Ishlab
chiqarish dзstшi»; 3. «ВаЬо shakllantirish»; 4. «Investitsiya faoliyati
rejasi»; 5. O'z naybatida. «Moliyayiy reja» Ьo'limi bir qancha shakllardan
iborat: 1) «Mahsulot(ish, xizmat)lami sotish natijalari Уа mablag'lar
tushumining hisob-kitobi»(29-shak1); 2) «Korxona faoliyatining
moliyayiy natijalari Уа yalpi foyda-si»; 3) «Moliyayiy qо'yilmаlащ 4)
«Mulklar Уа mahsulotlami sug'urtalash»; 5) «Кreditlarga Ьo'lgan ehtiyoj
hisob-kitobi»; 6) «Кreditorlik qarzlar»; 7) «Ichki xo'jalik Ьo'linmalari,
Yakolatxona Уа filiallar, sho'ba уа tobe korxonalaming daromad-lar уа
xarajatlar balansi»; 8) «Moliyaviy reja (daromadlar уа xarajatlar
balansi»).
MoliyaYiy reja ko'rsatkichlari ma'lum ketrna-ketlikda hisob-kitob
qilinadi. Odatda, tushum уа foydani hisob-kitob qilishdan boshlanib.
so'ngra o'z aylanma aktivlarining уа ulami qoplash manbalari.
mahsuldor уа ish hayvonlarining asosiy podasini tuzish, maxsus
tadbirlar uchun xarajatlar me'yori aniqlanadi. Shundan keyin foydani
taqsimlash aniqlanadi, уа nihoyat, daromadlar уа xarajatlar balansi
(moliyaviy l'eja) tuziladi. Moliyaviy rejaning barcha ko'rsatkichlari
o'zaro bog'lanadi уа muvofiqlashtiriladi. U\ardan birortasining
o'zgarishi boshqalariga aniqlik kiritishga olib keladi.
Mahsulot (Ish, xizmat)larni SOtiSbdall olinadigan tushum уа
natijalar hisob-kitobi (29-sbakl)·. Barcha turdagi mahsulot уа
xizmatlami sotishdan natija hisob-kitob qilinadi hamda asosiy
faoliyatning moliyaviy natijasi boshqa daromadlar уа xarajatlami
hisobga olgan bolda aniqlanadi.
Mahsulot sotishdan tushum summasini aniqlashda 24-shakl «Taklif
qilingan ЬаЬо уа 1 ts qishloq хо 'jalik mahsulotining prognoz
qilinayotgan baholari hisob-kitobi»dan mahsulotlaming har bir turi
bo'yicha olingan sotish bahosi qo'llaniladi. Davlat ehtiyojlari uchun
mahsulot sotish alohida ko'rsatiladi.
Jami sotilgan mahsulot tannarxi уа davr xarajatlari alohida
grafalarda ko'rsatiladi. Realizatsiyaga doir xarajatlami aniqlashda
tayyorlov tashkilotlari tomonidan qoplanmaydigan xarajatlami e'tiborga
olish zarur (masalan, yuk1ash xarajatlari уа Ь.). Tannarxni hisobkitob
qilishda mahsulot sotish bo'yicha rejadagi xarajatlar moddiy. теЬпа!
уа риl xarajatlari, idish, qadoqlash уа mahsulotlami xaridorlar уа
boshqalarga yetkazib berish xarajatlaridan kelib chiqqan holda
aniqlanadi.
Realizatsiya natijalarini hisob-kitob qilish(ia quyidagi
xususiyatlami hisobga olish zarur.
, Es\alma: 29-shaklni 1O'ldirishda 5.\ "а 5.3-jadva\1ar ma'\wno'\aridan foyda\ani\adi.
401
Qayta ishlash korxonalari yoki boshqa tayyorlov tashkilotlari bilan
tuzilgan shartnomalar bO'yicha sut sotish hajmi, hisobga o'tgan massa
bO'yicha aniqlanadi. Shuning uchun sotilgan sut tannarxi uni hisobga
o'tadigan massaga o'tkazishni hisobga olgan holda ko'rsatiladi. Korxona
sog'ilgan sutning bir qismini sof holida, bir qismini esa slivki yoki
sariyog' ko'rinishida sotganida, alahida satish YO'nalishlari bO'yicha
tushum aniqlanishi va shundan kelib cbiqqan holda sotilgan 1 ts sutning
o'rtacha bahosi aniqlanadi.
Jun sotish bo'yicha natija uning alohida turlari bo'yicha emas,
balki butunligicha aniqlanadi. Bunda sotish bahosi va tushum junning
har bir turi bO'yicha aniqlanadi. lun sotishdan olingan tushumning umumiy
summasi barcha turlari bo'yicha butunligicha ko'rsatiladi.
1-23 kodlar bo'yicha o'simlikchilik mahsulotlari, 24-50 kodlar
bo'yicha esa - chorvachilik mahsulotlarini sotish ko'rsatiladi. Ushbu
shaklda ko'rsatilmagan mahsulotlar bo'sh kodlar bO'yicha aks ettiriladi.
Qayta ishlangan qishloq xo 'jalik mahsulotlarini sotish 21, 22, 41-
49 kodlar bO'yicha ko'rsatiladi. Qayta ishlash mahsulotlari bo'yicha
ko'rsatkichlar 15 - shakl «Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish va
sotish» ma'lumotlari bilan bog'lanadi. 52 chi kod bo'yicha 21, 22,4)-49
kodlar bO'yicha ko'rsatilmagan, qolgan sanoat mahsulotlari aks
~ri~. •
Chetga bajarilgan ishlar va xizrnatlar (54-kod) quyidagilarni o'z
ichiga oladi: tayyorlov tashkilotlariga sotilgan mahsulotlarni tashish
xarajatlari va bu xarajatlarning qoplanish summasi; korxona xodimtariga
hamda uning hududida yashovchi shifokorlar, o'qituvchilar, ishlaydigan
va ishlamaydigan pensionerlarga to'lovlar va ko'rsatilgan xizmatlar,
yem-xashak jamg'arish, uy xo'jaliklari va xo'jalik qurilmalarini
ta'mirlash va h.