Mavzu: Amir Temur davridagi iqtisodiy g’oyalar

To`g`ri adabiyotlarda xiv asrning 30-yillarida xurosonda maxalliy axolining vatanparvar va ilg`or qismi bo`lgan sarbadorlar (mo`g`ullarga qarshi kurashda o`z boshlarini dorga tikishga rozi bo`lganlar) mo`g`ullardan kichik bir xududni ozod qilganliklari, o`z davlatlarini barpo etib, xatto sabzavor shaxrini bu davlatning poytaxtiga aylantirganliklarini ta`kidlanadi. Ammo ularda shaxrisabz bekligining movarounnaxrda (1361-1362 yil oralig`ida samaraqandda xam sarbadorlar mo`g`ullarni tor-mor qilib, xokimiyatni qo`lga kiritganlar) 140 yillik mo`g`ullar xukmronligidan so`ng birinchi bo`lib ozodlikka erishganligi xaqidagi muxim masala chetlab o`tilgan. Xolbuki, sarbadorlar xarakati ta`siri ostida movarounnaxrning samarqanddan boshqa shaxarlarida xam, xususan kesh bekligida axolining katta bir qismi erk va ozodlik uchun g`ayrat kamarini maxkam bog`lagan edi. Xatto, bu xarakatga nisbatan xayrixoxlik bilan qaraganlar safida temur xam bo`lganligi uning keyingi faoliyatida yaqqol ko`zga tashalanadi.

• To`g`ri adabiyotlarda xiv asrning 30-yillarida xurosonda maxalliy axolining vatanparvar va ilg`or qismi bo`lgan sarbadorlar (mo`g`ullarga qarshi kurashda o`z boshlarini dorga tikishga rozi bo`lganlar) mo`g`ullardan kichik bir xududni ozod qilganliklari, o`z davlatlarini barpo etib, xatto sabzavor shaxrini bu davlatning poytaxtiga aylantirganliklarini ta`kidlanadi. Ammo ularda shaxrisabz bekligining movarounnaxrda (1361-1362 yil oralig`ida samaraqandda xam sarbadorlar mo`g`ullarni tor-mor qilib, xokimiyatni qo`lga kiritganlar) 140 yillik mo`g`ullar xukmronligidan so`ng birinchi bo`lib ozodlikka erishganligi xaqidagi muxim masala chetlab o`tilgan. Xolbuki, sarbadorlar xarakati ta`siri ostida movarounnaxrning samarqanddan boshqa shaxarlarida xam, xususan kesh bekligida axolining katta bir qismi erk va ozodlik uchun g`ayrat kamarini maxkam bog`lagan edi. Xatto, bu xarakatga nisbatan xayrixoxlik bilan qaraganlar safida temur xam bo`lganligi uning keyingi faoliyatida yaqqol ko`zga tashalanadi.

Temurbek mo`g`ullar movarounnaxrga 1360 yil birinchi bor bostirib kelgandayoq, xech ikkilanmay mamlakat va xalqi bilan birga bo`ldi, dushmanga qarshi kurash olib borishga qaror qildi. Dastlabki paytlarda qudratli dushman bilan bir o`zi kurashish imkoniyatiga ega emas edi. Movarounnaxrning xoji barlos, bayon sulduz, boyazid jaloir singari katta amirlarining bir qismi tug`luq temurxon xizmatiga o`tgan edilar. O`shanda temurbek xam xech ikkilanmasdan mo`g`ul xonining xuzuriga borishga majbur bo`ldi, chunki vaziyat og`ir va shuni taqozo etardi.Amir temur bu tadbiri bilan mo`g`ullarning asosiy kuchlarini movarounnaxrga ichkarilamasdan turib, ularni to`xtatish va el-yurtni taxqirlashlardan asrab qolish edi. Temurbek bunga ma`lum darajada erishdi. Xon unga ota yurti bo`lmish keshni, to jayxun bo`yigacha bo`lgan yerlarni qo`shib berdi va uning maslaxati bilan ish tutadigan bo`lib qoldi. Bu xaqida temur tuzuklarida shunday deyilgan edi: «men tajribamdan shuni bildimki, yuz ming otliq askar qila olmagan ishni bir to`g`ri tadbir bilan amalga oshirish mumkin ekan».

• Temurbek mo`g`ullar movarounnaxrga 1360 yil birinchi bor bostirib kelgandayoq, xech ikkilanmay mamlakat va xalqi bilan birga bo`ldi, dushmanga qarshi kurash olib borishga qaror qildi. Dastlabki paytlarda qudratli dushman bilan bir o`zi kurashish imkoniyatiga ega emas edi. Movarounnaxrning xoji barlos, bayon sulduz, boyazid jaloir singari katta amirlarining bir qismi tug`luq temurxon xizmatiga o`tgan edilar. O`shanda temurbek xam xech ikkilanmasdan mo`g`ul xonining xuzuriga borishga majbur bo`ldi, chunki vaziyat og`ir va shuni taqozo etardi.Amir temur bu tadbiri bilan mo`g`ullarning asosiy kuchlarini movarounnaxrga ichkarilamasdan turib, ularni to`xtatish va el-yurtni taxqirlashlardan asrab qolish edi. Temurbek bunga ma`lum darajada erishdi. Xon unga ota yurti bo`lmish keshni, to jayxun bo`yigacha bo`lgan yerlarni qo`shib berdi va uning maslaxati bilan ish tutadigan bo`lib qoldi. Bu xaqida temur tuzuklarida shunday deyilgan edi: «men tajribamdan shuni bildimki, yuz ming otliq askar qila olmagan ishni bir to`g`ri tadbir bilan amalga oshirish mumkin ekan».