Mavzu: aqsh Teodor Ruzvelt prezidentligi davrida. Kirish I. Bob. Teodor Ruzveltning siyosatga kirib kelishi

II.Bob. AQSh Teodor Ruzvelt davrida.
2.1. Ruzveltning prezidentlikkka saylanishi.
Makkinli AQSh tashqi siyosati bilan ovora edi, ammo ko'plab amerikaliklarga yoqmagan fuqarolarning ehtiyojlarini unutdi. Shuning uchun 1901 yil 6 sentyabrda amaldagi prezidentga urinish uyushtirildi: Makkinli 14 sentyabr kuni olgan jarohati tufayli vafot etdi, o'sha kuni Teodor Ruzvelt yangi amaldagi prezident bo'ldi. Teodor MakKinlining tarafdori edi, shuning uchun u o'z siyosatini davom ettirdi, asosiy maqsad AQShni hukmron kuch sifatida shakllantirish va G'arbiy Evropani dunyo miqyosida siqib chiqarishdir. Xuddi shu kuni Ruzvelt yangi prezident sifatida qasamyod qildi. U Qo'shma Shtatlar tarixidagi eng yosh (42 yil 10 oy) prezident bo'ldi. Qasamyod qabul qilib, Ruzvelt butun MakKinli kabinetini o'zgarishsiz ushlab turdi va ishbilarmon doiralarni monopoliyalar faoliyatini cheklamasligiga ishontirdi, bu esa Oq uyga boshqa da'vogarlar izlayotgan narsadir. Ruzvelt faqat 6 oy mobaynida prezident MakKinlini 1901 yil 5-sentabr kuni Nyu-York shtatidagi Buffalo shahrida anarxist Leon Czolgos tomonidan otib o'ldirilgan edi . McKinley 14 sentyabr kuni uning yaralariga qarshi turdi. Ruzvelt buffaloga chaqirildi, u erda o'sha kuni qasamyod qabul qildi. 42 yoshida Teodor Ruzvelt Amerika tarixidagi eng yosh prezident bo'ldi .
Barqarorlikka bo'lgan ehtiyojni hisobga olgan holda, Ruzvelt bir xil kabinet a'zolaridan McKinley tayinlagan edi. Shunga qaramay, Teodor Ruzvelt prezidentlikka o'z markasini qo'yish niyatida edi. U jamoatchilikning adolatsiz ishbilarmonlik amaliyotlaridan himoyalanishi kerakligini talab qildi. Ruzvelt ayniqsa, "ishonch" ga qarshilik ko'rsatardi, bu esa raqobatga yo'l qo'ymagan, shuning uchun ular o'zlari tanlagan narsalar uchun pul to'lashlari mumkin edi. 1890-yilda Sherman Anti-Trust Aktining qabul qilinishiga qaramay, avvalgi prezidentlar bu harakatni amalga oshirish uchun ustuvor ahamiyatga ega bo'lishmagan. Ruzvelt Shimoliy qonunni buzgani uchun JP Morgan tomonidan boshqariladigan va uchta asosiy temir yo'lni nazorat qilgan Shimoliy Xavfsizlik Kengashiga suqilib, uni amalga oshirdi. Keyinchalik AQSh Oliy sudi kompaniyani qonunni buzgan deb qaror qildi va monopoliyani bekor qildi.⁷
1901 yil 3-dekabrda Ruzvelt AQSh Kongressiga birinchi murojaatida katta ijtimoiy adolatga erishish maqsadini e'lon qildi. O'sha paytda AQSh hukumati eng katta muammolarni ijtimoiy sohada boshdan kechirdi. Korrupsiyaning o'sishi va monopoliyalar hukmronligi tufayli yuzaga kelgan ommaning noroziligi yanada chuqurlashdi.
Xalq notinchligini tinchlantirishni va shu bilan birga monopoliyalar manfaatlarini cheklamaslikni istagan Ruzvelt jamoatchilik e'tiborini ba'zi "insofsiz" trastlar tomonidan ijtimoiy adolatsizlikning o'ziga xos ko'rinishlariga qaratdi. Bir qator korporatsiyalarga qarshi sud da'volari qo'zg'atildi, ammo aksariyat hollarda korporatsiyalar faqat kichik miqdordagi jarimalar bilan ish olib borishdi. Sud qarori bilan bekor qilingan trestlar tez orada yangi nomlar bilan qayta tiklandi
Ushbu sud jarayonlari Ruzveltga "trestlarni yo'q qiluvchi" degan obro'-e'tiborini oshirishga imkon berdi va hu bilan birga unga asosan davlatning monopoliyalar faoliyatiga aralashmaslik siyosatini davom ettirishga imkon berdi. Teodor Ruzvelt o'zining obrazini yangi asrning birinchi buyuk amerikalik qahramoni - OAV asrida yaratdi. Ruzvelt g'ayrioddiy jasur va hukmron shaxsning obrazini mohirlik bilan kesib o'tdi va keng auditoriyani kamtarlik bilan qabul qilishga majbur qildi va ommaviy demokratiyada aristokratik boshqaruv qanday rivojlana olishini ko'rsatdi. U erkalikning etishmasligi yoki etishmasligini nafaqat mamlakatdagi siyosiy islohotlarga, balki xorijdagi siyosiy mavqelariga ham tahdid deb bildi. Ko'pgina tarixchilar uning siyosatida erkaklikni ta'kidlab, u shu bilan bolalikdagi ojizlik va og'riqni qoplagan deb hisoblashadi. U otasidan jangga tayyor bo'lgandagina jasur va g'olib bo'la olishini bilib oldi.
Ruzvelt izolyatsiyani rad etish va Amerikaning butun dunyoda faol bo'lgan jahon kuchi sifatida paydo bo'lishini rad etgan MakKinlining yo'lini davom ettirdi. U "katta tayoq siyosati" va "dunyo politsiyasi" iboralariga egalik qiladi.
20-asr boshlarida Venesuela hukumati Buyuk Britaniya va Germaniyadan "Buyuk Britaniya sub'ektlari erkinligiga qarshi zo'ravonlik harakatlari va Britaniya kemalarini ommaviy ravishda tortib olish" sababli, shuningdek tashqi qarzlarni to'lashdan bosh tortganligi sababli xatlar oldi . Tez orada ushbu mamlakatlarning harbiy kuchlari Ruzvelt qarshi chiqqan to'liq dengiz blokadasini (1902-1903) tashkil etishdi. Ushbu voqea Ruzveltning Monro doktrinasiga tuzatish kiritishiga asos bo'ldi . Ushbu kontseptsiyaning asoslari allaqachon prezidentning shaxsiy xatlarida bo'yalgan bo'lsa-da, uning rasmiy e'lon qilinishi 1904 yilda bo'lib o'tdi. Ruzvelt faqatgina "ushbu qit'adagi boshqa respublikalar" ning "baxtli va farovon" bo'lishini istashini ta'kidladi. Buning uchun tuzatish ulardan "o'z chegaralarida tartibni saqlashi va begona odamlar oldidagi majburiyatlarini bajarishi" ni talab qiladi .
Keyinchalik Ruzvelt ko'mir sanoati sohasida 1902 yil may oyida Pensilvaniya ko'mirchilari ish tashlashni boshlagan. Ish tashlash bir necha oy davom etdi, mulkdorlar muzokara qilishdan bosh tortdi. Odamlarni issiq tutish uchun ko'mirsiz sovuq qishning istiqboliga duch kelganda, Rouzvelt aralashdi. U qochqinlar topilmasa, ko'mir konlarida ishlash uchun federal qo'shinlarni olib kelishini aytib tahdid qildi. Bunday tahdidga duch kelgan ma'dan egalari muzokaralar olib borish uchun kelishdilar.
Korxonalarni tartibga solish va yirik korporatsiyalar tomonidan hokimiyatni ko'proq suiiste'mol qilishga yo'l qo'ymaslik uchun, Ruzvelt 1903 yilda Savdo va mehnat bo'limini tashkil etdi.⁸ AQSHning avvalgi davrdagidek biznesda halol raqobatni yuzaga keltirish siyosati ilojsiz bo‘lib qoldi. Bunda faqatgina bir yo‘l, ya’ni trest va monopol korxonalarni yo‘qotish emas, balki qonunan nazorat qilish yo‘li qolgandi. Agar ularga yoppasiga “hujum” qilinadigan bo‘lsa, ular Yevropa yoki boshqa joylarga chiqib ketishi, soliq tushumi keskin kamayib, mamlakat xazinasi bo‘shab qolishi, mamlakatda ishsizlik avj olishi va boshqa balolar bo‘lishi mumkin edi. Ruzvelt shu yo‘lni (nazorat qilishni) tanladi. Moliyaviy firibgarlikni yo‘qotish, jamiyat manfaatlari yuzasidan korporatsiyalar faoliyatini nazorat qilish maqsad qilindi. 
Ruzveltning siyosatidan qo‘rqqan yirik kompaniya egalari davlatdan daxlsizlik huquqi talab qila boshladi. Bu yo‘lda ular siyosatchi va gazetalar vahimalaridan foydalanishdi. Biroq Ruzvelt bu talabni ahmoqlikka yo‘ydi va hech qachon bunday bo‘lmasligini aytdi. Turli sohalarni monopoliyaga aylantirgan magnatlar Ruzveltni yo‘q qilish va avvalgi davrga qaytishni xohlab qolishdi. Shunga qaramay, Ruzvelt o‘z maqsadidan qaytmadi. Monopoliyaning oldini olish va mavjudlarini yo‘qotish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi Savdo va mehnat vazirligi va korporativ byuroni tashkil qildi. Uning qoshida komissiya tashkil etildi va bu komissiya biznes bilan shug‘ullanuvchi istalgan korporatsiya nazoratini amalga oshirishi va sohani tahlil qilish vakolatlariga ega edi. Bu yo‘lda Ruzveltga ko‘maklashuvchi magnatlar ham paydo bo‘ldi. 
Temir yo‘l monopolistlaridan biri bo‘lgan Pol Morton ismli shaxs o‘z ayblarini tan olib, hukumatga ushbu sohada monopoliyaga qarshi kurashishda o‘z yordamini bera boshladi. Morton tomonidan taqdim etilgan hujjatlar asosida Shtatlararo davlat komissiyasi va Adliya vazirligi tomonidan audit tekshiruvlari o‘tkazildi. Temir yo‘llar to‘liq hukumat nazoratiga o‘tdi. Mortonga sanksiya berilishida yengilliklar berildi. Tariflar to‘g‘risida Xepbern qonuni (bill) ham qabul qilindi. Bu yo‘lda unga ayrim senatorlar ham qarshi chiqdi. Ammo qonun baribir qabul qilindi. Ruzvelt monopol trestlarga qarshi kurashi bilan Amerika tarixiga kirdi.
Ruzveltni keyingi Prezidentlar Taft, Vilson davrlarida rosa tanqid qilishdi. Ayrimlar uni ayrim monopolistlarga yordam berish uchun boshqalarini yo‘qotishga urinishda ham ayblashdi. Biroq, u Amerika tarixida AQSH iqtisodiyotini jarlikka yetaklayotgan trestlar ta’siri doirasidan chiqara olgan Prezident sifatida qoldi. Hozirgacha amerika xalqi o‘sha davrdagi ko‘mir, po‘lat, shakar trestlarining