Mavzu: Arab tili va uning O’zbekistonda rivoji

Mavzu: Arab tili va uning O’zbekistonda rivoji

O‘zbekistonda 1991-yilda mustaqillikka erishganidan so‘ng Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy va ijtimoiy siyosat doirasida tub va chuqur o‘zgarishlar ro‘y berdi va amalga oshirilmoqda.Turli millat va dinga mansub barcha o‘zbek xalqi. O‘zbekiston rahbariyati sodiq bo‘lgan islohot yo‘nalishi o‘zbek xalqi butun kommunistik boshqaruv davridagi iqtisodiy va siyosiy hayotning barcha jabhalarini, davlat qurilishi, huquqiy tizim, din va e’tiqod erkinligini o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan islohotlarning muvaffaqiyatlari bejiz emas, chunki dunyodagi har qanday demokratik islohot harakatining muvaffaqiyati jamiyatning madaniyati va xabardorligi darajasidan, jamiyatning barcha a’zolarining qay darajada ishtirok etganligi va qo‘llab-quvvatlaganidan kelib chiqadi. olib borilayotgan islohotlar, barcha ijtimoiy qatlamlarni islohot jarayonini, jamiyatda va jamiyatda tinch va demokratik o‘zgarishlarni amalga oshirayotgan rahbariyat atrofida hamda uning manfaati uchun birlashtirish. Bir jamiyat a’zolarining g‘oya va e’tiqodlari qanchalik uzoqda bo‘lmasin, ularning diniy va madaniy xabardorligi jarayonida rasmiy ta’lim muhimligini hech kim inkor etmaydi. Chunki ta’lim mohiyatan bir jamiyat a’zolarini xudoga e’tiqod va sadoqat, vatanparvarlik va vatanparvarlik tuyg‘ulari doirasida birlashtirishga xizmat qiladi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq O‘zbekiston hukumati ta’lim siyosatining o‘ziga xos tamoyillarini belgilab bergan paytdan boshlab rasmiy ta’lim O‘zbekiston hukumati siyosatida munosib o‘rin egallab kelmoqda: - ta’lim demokratik va insonparvarlik xarakteriga ega bo‘lishi kerak;
Ta'limning turli bosqichlarida uzluksiz bo'lishi;
Boshlang'ich, o'rta va texnik ta'lim majburiydir;
Yangi ta’lim tizimidagi umumta’lim maktablarida umumiy va texnik oraliq ta’limni tanlash erkin bo‘lishi;
- xalq ta’limi tizimi dunyoviy bo‘lishi;
Rasmiy ta'lim davlat tomonidan tasdiqlangan standartlar doirasida hamma uchun mavjud bo'lishi;
- ta'lim dasturlari va o'quv rejalarini tanlashga yondashuv yagona va integratsiyalashgan bo'lishi;
- ta'lim iste'dodni rag'batlantiradi;
Davlat va ijtimoiy boshqaruvni xalq ta’limi tizimiga kiritish kerak. Davlat taʼlim siyosati tamoyillari jahon fan va texnikasi yutuqlaridan foydalanish va ularni oʻzlashtirish, xalqaro hamjamiyatga integratsiyalashish uchun taʼlimning barcha bosqichlarida chet tillarini oʻrgatish zarurligini ham belgilab berdi. G‘arbiy chet tillarini o‘rganmasdan turib: ingliz, fransuz, rus, nemis va sharq tillari: arab, fors, turk, urdu, hind, xitoy, koreys va yapon tillari, bu tillar Respublika oliy va o‘rta ta’lim muassasalari hamda maktablarida allaqachon o‘qitilmoqda. Oʻzbekiston oliy oʻquv yurtlarida arab tilini oʻqitish 1943-yilda Oʻrta Osiyo va Sovet Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi tashkil etilgandan soʻng 1944-yilda boshlangan. Bu til Toshkent Davlat universiteti (hozirgi Oʻzbekiston Milliy) Sharqshunoslik fakultetida oʻqitilishi boshlangan. Mirzo Ulug'bek universiteti). U yerdan oʻtgan asrning 50-yillarida boshqa oliy va oʻrta taʼlim muassasalariga tarqalib, 1948 yilda kollejda arab tili kafedrasi tashkil etilib, u sharqshunos olim B.Z. Xolidov 1957 yilda kafedra mudiri etib tayinlangan va bu borada unga yordam bergan: B. Ya. Shedfar va Ibrohim M. Hakimov va A.G. Raufova, Inga Grigorievna Fayteeva, Gularing Musayevna Toshmuhamedovalarning nomlari keyinchalik sharqshunoslik sohasida porlab ketdi. Yigirmanchi asrning oltmishinchi yillarining boshlarida arab tilini o'qitishga qiziqish o'sha davrda Misr, Suriya, Yaman, Iroq, Jazoir, Arab tilini oʻrgatish jarayonida Sudan va boshqa arab mamlakatlari, arab davlatlaridan kelgan professorlar ishtirok etdilar.Oʻsha davrda ular orasida misrlik K.M. Sulaymon va iroqlik Solih A. Baxshi, bora-bora arabshunoslik boʻyicha tarjimon va mutaxassislar tayyorlash boʻyicha koʻzga koʻringan markazga aylandi.Kafedra bitiruvchilari vazirliklarda, davlat muassasalarida, arab mamlakatlarida akkreditatsiya qilingan Sovet elchixonalarida ishladilar. Kafedra bitiruvchilari bugungi kunda vazirlik, davlat muassasalari va O‘zbekistonning arab va xorijiy mamlakatlardagi elchixonalarida faoliyat yuritmoqda. 1991-yilda Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tashkil etilgandan so‘ng, kafedrada 30 dan ortiq o‘qituvchilar Misr Arab Respublikasidan arab tilidan dars berish uchun delegatsiya qilingan o‘qituvchilar bilan birga faoliyat ko‘rsatdilar, bu esa o‘quvchilarning arab tilidan dars berish darajasini oshirish imkonini berdi. 570 dan ortiq talaba. Kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan kitob va o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar tayyorlash va nashr etish bo‘yicha doimiy ish olib borilmoqda. Hozirgacha “Arab tili grammatikasi” kitobi ikki qismdan iborat bo‘lib, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi a’zosi Ne’matulloh Ibrohimov va M. Yusupov o‘zbek tili grammatikasi bilan qiyoslab o‘quvchilar o‘rtasida doimiy keng muhokamaga sabab bo‘lgan; Yamin Jan Talabov qalamiga mansub “Arab tili” kitobi esa nashr etilganidan beri keng qo‘llanila boshlandi. O‘zbekiston Fanlar akademiyasi a’zosi Ne’matulloh Ibrohimov, Omonulla Musayev va Baxtiyor Ibrohimov tomonidan tuzilgan “O‘zbek va arab tili” lug‘ati; Abdul Hafiz Abdul Jabarov tomonidan ishlab chiqilgan “Arab tili” lug‘ati esa N.M. Aref Janov; Abbosiylar adabiyotidan tarjimalar kitobi esa prof.Dr. Muhammad al-Buxoriy bilan birgalikda a. Doktor.. Timur Muxtorov. Toshkent davlat oliy sharqshunoslik instituti tomonidan 1992 yilda chiqarilgan; Va arab tili o'qituvchilari uchun arab tilida talaffuz, ijro va imlo qoidalari kitobi. tomonidan o'rnatilgan A.D. Muhammad Al-Buxoriy va Oʻzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan 1993 yilda nashr etilgan. Boshqa kitoblar. Bugungi kunda kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan arab va MDH mamlakatlarida ilmiy izlanishlar va maqolalar chop etilmoqda. Kafedra arab davlatlari bilan ilmiy-madaniy aloqalarga ega.Oʻzbekiston Respublikasi va Misr Arab Respublikasi oʻrtasidagi hamkorlik doirasida oʻzbekistonlik talabalar Misr oliy taʼlim muassasalarida malaka oshirish va ilmiy kurslarda oʻqishmoqda.Kafedra Misr madaniyat markazi bilan muvaffaqiyatli hamkorlik qilib kelmoqda. Toshkentda Misr universitetlari bilan oʻqituvchilar almashinuvi va ikki davlat oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlash imkonini beradi. Garchi ikki tomonlama hamkorlik Amerika Qoʻshma Shtatlari, Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniyaning ixtisoslashgan muassasalari bilan boʻlgani kabi Oʻzbekistonda hozirgacha arab tilini oʻqitish oʻquv dasturlari va materiallarini ishlab chiqish boʻyicha hamkorlikni deyarli oʻz ichiga olmagan boʻlsa-da, hech qanday imkoniyat yaratilmagan. Bizga maʼlum boʻlishicha, shu paytgacha arab mamlakatlaridagi koʻplab xorijliklarga arab tilini oʻrgatuvchi institut va markazlarda kasbiy malaka oshirish kurslariga oliy, oʻrta va Oʻzbekiston maktablariga arab tili oʻqituvchisi taklif qilinmagan. Toshkent davlat sharqshunoslik instituti Dinshunoslik fakulteti
Mustaqillikka erishgach, o‘zbek xalqi o‘z milliy-diniy merosini o‘rganish uchun keng imkoniyatlarga ega bo‘ldi. Oliy ta’lim muassasalari va ilmiy tadqiqot markazlari oldiga o‘zbek xalqining qadimiy tarixi va islom dini an’analarini cheklovsiz o‘rganish vazifasi qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “Sovetlar davrida tarixiy faktlarni o‘rganish qo‘llab-quvvatlanmadi, hukmron mafkuraga xizmat qilmaydigan manbalarni o‘rganish rag‘batlantirilmadi va bu boradagi ishlar izchil amalga oshirildi. yashirin.Biz hatto tariximizni yozishga ham haqqimiz yo‘q edi”. O‘zbekistonning siyosati natijasida Toshkent 2007 yil uchun Islom madaniyati poytaxti etib tanlandi. Bugungi kunga qadar O‘zbekistonda o‘zbek tilida islom va tarixiy fanlar nashr etilib, ko‘plab nodir tarixiy asarlar va manbalar, jumladan, Qur’oni Karim, Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, hadislar to‘plami, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kobro, Burhoniddin Marg‘inoniylarning insonlarni ma’naviyatga chorlovchi diniy hadislari.Islom diniy, madaniy va axloqiy yuksaklik. Islom dini, shariatning paydo bo‘lish tarixi va sohalariga oid kitoblar, ilmiy maqolalar, tadqiqotlar nashr etildi.
Ma’lumki, islom dinining o‘rni va mavqei O‘rta Osiyo, jumladan, O‘zbekiston uchun milliy boylik bo‘lib, unda asrlar davomida islomning o‘rni va mavqei cheksiz edi. Shu bois meros manbalari asosida ilmiy tadqiqotlar olib borish, ularni ommabop davralarda, jahon hamjamiyatiga keng targ‘ib qilish maqsadida Toshkent davlat sharqshunoslik institutida dinshunoslik bo‘limi ochish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Kafedra oʻz faoliyatini 1991-yilning ikkinchi yarmida boshlagan boʻlib, uning birinchi prezidenti Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi aʼzosi Ne’matulloh Ibrohimov boʻlgan. Uning asosiy maqsadlari quyidagilarni ko'rsatdi: – O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning milliy istiqlol g‘oyalari va milliy merosni har tomonlama o‘rganishga oid asarlarida ta’kidlanganidan kelib chiqib, o‘zbek xalqining diniy e’tiqodi, diniy e’tiqodini ilmiy tadqiq etish zarur. bag'rikenglik va vijdon erkinligi;
- Diniy fanlarni ateizm nuqtai nazaridan emas, balki milliy merosning bir qismi sifatida o‘rganish va o‘qitish;
- jahon dinlari, xususan, islom dinining jamiyat, oila, shaxs shaxsini ma’naviy-axloqiy yuksaltirishga, jahon madaniyatini boyitishga qo‘shgan hissasini yosh avlodga keng yetkazish;
-kadrlarni jamiyatning axloqiy-axloqiy ma’nolarida tarbiyalash va o‘quvchilarda din va vijdonga, milliy va diniy qadriyatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga to‘g‘ri kirib borishini shakllantirish hamda bu qadriyatlarni insoniy qadriyatlar bilan o‘rganish va ularni ijtimoiy sharoitlarda o‘rganish; mustaqil O'zbekiston;
jahon dinlari haqidagi dolzarb bilimlar va ularning tarixiy fanlarini har bir dinning xalq hayotidagi zamonaviy holatlaridan kelib chiqib rivojlantirishga alohida ahamiyat berish, talabalarga yuksak madaniy meros sohibi ekanligini tarbiyalash;
Islom dinining maʼnaviy-axloqiy va madaniy merosini asrab-avaylash, chuqur oʻrganish, kelajak avlodlarga yetkazish, demokratik jamiyat qurishga toʻsqinlik qilayotgan kuchlarga qarshi kurashish uchun yuksak saviyali mutaxassislar tayyorlash, tamoyillar tayyorlash, ilmiy izlanishlar olib borish, islomga moyil shaxslarni fosh etish. ekstremizm, diniy aqidaparastlik va xalqaro terrorizmga qarshi. Kafedra tashkil etilishining boshidanoq professor-o‘qituvchilarning hissasi katta bo‘lib, ular orasida falsafa fanlari doktori, professor Mo‘talib Usmonov, falsafa fanlari doktori, professor Nejmettin Komilov, tarix fanlari doktori, professor Ahad Jan Hasanovlar bor edi. Siyosiy fanlar doktori, professor Zohidulla Manuarov va falsafa fanlari doktori professori, professor Hamidulla Karamatov, falsafa fanlari doktori, professor Sa’dulla Yo‘ldoshov va falsafa fanlari doktori, dotsent Hasanu Zahredovlar ishtirok etishdi.
Kafedra tashkil etilganidan buyon jahon dinshunosligi yutuqlari asoslari asosida maxsus fanlar va kurslar o‘qitilib kelinmoqda, jumladan: jahon dinlari tarixi (iudaizm, nasroniylik, zardushtiylik va buddizm), tarixshunoslik, zamonaviy dinshunoslik, gʻarb va sharq dinlarini oʻrganish, fiqh, quronshunoslik, hadisshunoslik, islom falsafasi, islomdagi taʼlimotlar, diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi maʼnaviy-maʼrifiy kurash asoslari, Oʻzbekistonda vijdon erkinligi, tarix Hanafiy mazhabi va daryodan narigi fiqh. Kafedra professor-o‘qituvchilari bugungi kunga qadar Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi, Toshkent islom universiteti, O‘zbekiston Milliy universiteti kabi taniqli oliy o‘quv yurtlarida yuqori saviyali mutaxassislar sifatida saboq berib kelmoqda. Kafedra xodimlari respublika va xorijda keng e’tirofga sazovor bo‘lib, ko‘plab anjuman va uchrashuvlarda, xalqaro dasturlarda o‘z ma’ruzalari bilan qatnashib kelmoqda. Kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan o‘qitiladigan fanlar orqali ko‘plab kitoblar, o‘quv qo‘llanmalar tayyorlanib, ular haqiqatda o‘qitiladigan yo‘nalishlar bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Kafedra professor-o‘qituvchilari hozirgi kunga qadar oliy ta’lim muassasalari va xorijiy ilmiy tadqiqot markazlarida o‘quv-ma’rifiy kurslarda qatnashib kelishgan. Unda 1 nafar O‘zbekiston Fanlar akademiyasi a’zosi, 7 nafar fan nomzodi, 5 nafar birinchi toifali o‘qituvchi va 1 nafar oddiy o‘qituvchi ishlaydi. Kafedra bitiruvchilari O‘zbekiston Respublikasining ko‘plab vazirlik, idora va jamoat tashkilotlarida yuqori saviyali mutaxassis bo‘lib ishlab kelmoqda. Ularning aksariyati aspiranturada ilmiy izlanishlarini davom ettirmoqda. Yoki magistrlik darajasini olish. Hozirgi kunda institutning boshqa fakultetlarida, boshqa oliy va o‘rta ta’lim muassasalarida, O‘zbekiston Respublikasi maktablarida arab tili chet tili sifatida o‘qitilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi maktablarida arab tilini o‘qitish
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining Ta’lim markazi mutaxassislari tomonidan 1999-yilda Toshkent shahridagi arab tilini o‘qitishga ixtisoslashtirilgan maktablar o‘tkazilgan, ularda arab tili o‘qitilishi boshlangan dala tadqiqoti natijalaridan 1999-yil. yigirmanchi asrning elliginchi yillarining ikkinchi yarmi. Unda arab tilini o'rgatishga ixtisoslashgan bo'limlar soni (174) bo'lib, ularda (5107) talaba tahsil oladi va unda arab tili chet tili sifatida haftasiga olti soatdan etti soatgacha o'qitiladi. boshlang'ich maktabning birinchi sinfi, o'rta bosqichning oxirigacha. 1998/1999 oʻquv yilida oʻqigan 3 ta maktabga tarqatildi. Oʻzbekiston Respublikasida taʼlim sohasidagi amaldagi qonunlarga muvofiq, oʻquvchilarning oilalari oʻz farzandlari oʻqiydigan chet tilini oʻrta va oliy oʻquv yurtlarida amalda boʻlganidan farqli ravishda tanlashi shart. talabaning o'zi o'rganishni davom ettirmoqchi bo'lgan chet tilini tanlaydi. Bu bevosita Respublikamizdagi majburiy boshlang‘ich va tayyorgarlik sinflariga qabul qilingan o‘quvchilar sonida, o‘rta maxsus o‘quv yurtlariga o‘qishga kirishga kirishayotgan o‘quvchilarning o‘zlari kutayotgan ertangi kunini anglab etishlarida ham bevosita namoyon bo‘lmoqda. Xuddi shunday holat arab tilini o‘qitishga ixtisoslashtirilmagan maktablarda ham, chet tilini (jumladan, arab tilini ham) o‘rganish boshlang‘ich maktabning beshinchi sinfida haftasiga 3 soatdan boshlanadigan maktablarda ham mavjud. Toshkent shahridagi arab tili chet tili sifatida oʻqitiladigan ellikdan ortiq maktab.13 ming oʻquvchi. Eslatib o‘tamiz, arab tilini o‘rgatishga ixtisoslashgan maktablar respublikadagi 12 ta davlatdan to‘qqiztasida mavjud va barcha shtatlardagi noixtisoslashgan maktablarda arab tili chet tili sifatida o‘qitiladi. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, arab tili o'qituvchilari soni (barchasi Toshkent davlat oliy sharqshunoslik instituti bitiruvchilari bo'lib, arab tili mutaxassisligi bo'yicha diplomga ega) 56 nafar. O'qituvchilar soni bilan o'quvchilar va ushbu maktablardagi sinflar soniga e'tibor qaratsak, biz ta'kidlaymizki, o'rganilayotgan maktablarda bitta o'qituvchining ulushi sinflarda 2,4% dan 4,1% gacha. arab tili o'qituvchilari sonining sezilarli darajada etishmasligidan, ayniqsa amaldagi qoidalarga ko'ra, bir sinfdagi o'quvchilar sonini 8 dan 10 o'quvchigacha cheklab qo'yganligi sababli.Shuning uchun biz arab tilini tanlashning kamayishi sabablari bor deb hisoblaymiz. boshlang'ich maktablarda chet tili va uning o'rniga ingliz tilini tanlash, chunki u savdo harakati doimiy ravishda rivojlanib borayotgan Fors ko'rfazi arab mamlakatlari bilan savdo tili va xorijiy universitetlarda ixtisoslashtirilgan ilmiy tadqiqotlar olib borish uchun mavjud imkoniyatlar, ayniqsa Texnologiya, texnologiya va tibbiyot sohalari, arab oliy ta'lim muassasalarida mavjud imkoniyatlar mavjud bo'lmaganda, tillarga bog'liq: ingliz, frantsuz, nemis, yapon, koreys va rus, bu tillarda so'zlashadigan mamlakatlardagi universitetlar stipendiya va imkoniyatlar ajratadi. o'z ilmiy markazlarida o'qitish va kasbiy malakasini oshirish uchun.