Мавзу: аудитнинг мохияти ва аудиторлик хизматини ташкил килиш

Таққослаш элементлари	Ички аудит
Ташқи аудит
Обoекти, доираси	Раҳбарият томонидан белгиланади. Ривожланишнинг бошида мақсади активларни сақлаш ва зарар қўришнинг олдини олишдир. Ахборотлар тизимининг функционал аудитига кўпроқ эoтибор берилади.	Мақоми билан аниқланади. Асосан молиявий ҳисобот ва аҳборотни ишончлилигининг аудити катта ўрин тутади. Айрим мамлакатларда ишлаб чиқариш фаолиятининг аудити ривожланган.
Малакаси	Бошқарув структураси томонидан анқланади. Мустақиллиги чекланган ва малакаси камроқ	қаoтий белгиланган. Юқори даражада мустақиллика эга.
Методлари	Асосан ҳар ҳил методлар қўлланилади.	Фарқи текширишларни деталлаштиришда ва аниқлигида.
Мақсади	Режа ёки раҳбарият томонидан белгиланади.	қонунлардан, суд органларидан ва ташқи талаблардан келиб чиқади.
Ҳисобот бериш	Раҳбарият олдида	Манфаатдор гуруҳ ёки ташкилот раҳбарияти олдида. Бундан ташқари қўшимча хизмат сифатида бўлиши мумкин

Иқтисодиётнинг бозор муносабатларига ўтилиши жумҳуриятимизда ҳам аудиторликни ташкил қилишни тақазо этади. чунки давлат ва ширкат корхоналаридан ташқари ҳиссадор (акционер) жамиятлари, маoсулияти чекланган жамоалар, кичик, ижара, қўшма корхоналар, тижорат банклари, якка тартибда ишловчи тадбиркорлар вужудга келди. иккинчидан, вазирликларнинг ташкилотларга тегишли бўлган амалдаги тафтиш хизмати қониқарли натижа бермади. корхона ва ташкилотлар, вазирлик, бошқарма раҳбарига бўйсунганлиги сабабали тафтишда аниқланган йирик камчиликлар ва камомадлар очиб ташланмайди ва ташқарига чиқарилмайди. халқ хўжалигининг турли мулкий шаклидаги корхоналарнинг молиявий назоратини ўрнатиш учун аудиторлик фирмалари ташкил қилинади. бу фирмалар тўла мустақил бўлиб, ўз фаолиятини давлат қонун-қоидалари, аудит тўғрисидаги махсус қонун асосида олиб боради.
Аудиторлик фирма, ташкилот жамият, бирлашмалар раҳбарлари, вазирликлар, (давлат буюртмаси) ёки алоҳида акционерлар томонидан корхонанинг иқтисодий кўрсаткичларини таҳлил қилади. ҳисоб ишларини тўғрилигини кўриб чиқади. шунингдек, корхона ва фирмаларда аудиторлик хизматлар жумладан, бухгалтерия ҳисоботини тузиш, ҳисоб ишларини тиклаш ва консулpтация ёрдамига зарурат ошиб бормоқда.
Аудиторлик фаолияти тўғрисидаги қонун (1992-йил, декабр) қабул қилингандан сўнг, молия вазирлиги лицензияси (рухсатномаси) га эга бўлган барча аудитор фирмалар ўзбекистон республикасининг аудиторлар ва аудиторлик фирмалар давлат реестрига киритилиб, бу рўйхат матбуотда эoлон қилинади. аудиторлик хизмати жахон амалиётида кенг қўлланилади. бизнинг республикамизда аудиторлик хизмати 1990-95 йилларда вужудга келди ва хозирда тўлиқ шаклланди. аудиторлик хизмати назоратдан фарқ қилиб мустақил бирон бир вазирлик ёки, юқоридаги идора(бошқарма), сиёсий партия ва ижтимоий ташкилотларга ҳисобот бермайди. мазкур назоратнинг дастлабки ва асосий шарти корхона, фирма эгалари, давлат органлари (солиқлар бошқармаси) ва аудиторнинг ҳисоб ва ҳисоботини ишончлилигини таoминлашдаги ўзаро манфатдорлиги ҳисобланади.
Турли кичик корхона (фирма) ларда ҳисоб ишларини юритиш, ҳисобот тузишлари мумкин. амалиётда аудиторлик фаолиятининг бошқа турлари бозор иқтисодиёти шароитида ҳуқуқий, молиявий, экология масаласи бўйича консулpтация хизматини кўрсатиш, ишлаб чиқаришни тўғри ташкил этиш, маркетинг кенг ривож топмоқда. (1-тасвир)
Шу сабали аудиторлик хизмати таркиби нафақат бухгалтерия ҳисоби, назорат ва таҳлили, балки аудиторлик фаолиятининг бошқа йўналишдаги молия, ҳуқуқшунослик мутахассиларидан ташкил этмоқда.
Молиявий хўжалик фаолиятининг аудиторлик текшириши ва бошқа хизматлари корхона (фирма) лар билан тузилган шартнома асосида бажарилади. Узоқ муддатли ёки бир марта бажарилувчи аудиторлик хизматларга шартномалар тузилиши мумкин.
Шартномаларнинг намунавий шакли қуйида берилган.

1-намуна
Аудиторлик хизмат кўрсатиш шартномаси