Mavzu: basketbolchilarning tezlik kuch sifatlarini takomillashtirish usullari

O‘rgatish jarayonida qollaniladigan umumiy va maxsus pedagogik prinsiplar

T/r	0‘rgatish prinsiplari	Prisiplarni qo'llash \ususiyatlari va iislubiy ko‘rsatmalar
1.	Ilmiylik	Q‘rgatishda bolalar yoshi jinsi, jismoniy va psixofun- ksional imkoniyatlar etiborga olinib, mashqlar me’yor- lanadi. Natija testlar yordamida ilmiy tahlil qilinadi.
2.	Onglilik va faollik	0‘rganilayotgan malaka (harakat)larga ongli tasavvur etilisbi zarur. o‘rgatishda bolalar faolligi taminlanishi lo- zim.
3.	Muntazamlilik va uzviy bog‘liqlik	Bosqichma-bosqich o‘zlashtiruv takomillashuv va mu- kammallashuv ta’minlanadi.
4.	Mutanosiblik va muvofiqlik	Mashqlar murakkablik va yuklama salohiyati (hajmi, shiddati, yo‘nalishi, takrorlanishi varnuddatijjihatlaridan shug‘ullanuvchi imkoniyatiga mos bo‘lishi darkor.
5.	Mukammallik	Texnik jihatdan to‘g‘ri o'zlashtirilgan malakali takomil­lashuv asosida turg‘un va barqaror aarajada ko‘tariladi.
6.	Uzluksizlik	Yildan yilga o‘rgatish va takomillashtirish jarayoni mu- rakkablashib borishi darkor, uzilishlarga yo‘l qo‘yish salbiy naiijalarga olib keladi.
7.	“Engilidan og‘iriga”	Tezlashlirishga loyiq engil yuklamalar progressiv yo‘na- lishda, lekin “to‘]qinsimon” shaklda kuchaytirib borilishi kerak.
8.	“0‘tiiganidan o‘tilmaganiga”	Shug‘ullanuvchi o‘zlashtirgan (unga tanish bo‘lgan) mashqlardan yani mashqlarga o‘tisb, o'rgatish samara- dorligini oshiradi.
9.	“Oddiydan murakkabga”	Eng oddiy mashqlarni o‘rgatish va takomillashtirish da- vomida sekin-asta murakkablashtirish borilishi lozim
10.	Umutniy va maxsus tayyorgarlik birligi	0‘rgatuvchi va takomillashtirish jarayonida jismoniy texnik-taktik va psixofuksional tayyorgarlik birligi, ular- ni o‘zaro bog‘liqligi taminlanishi zarur.

O'yin texnikasiga o‘rgatish jarayonida har bir usul (holat-harakat- lanish turlari, o‘yin usullari) texnikasining quyidagi xususiyatlariga e’tibor qaratiladi:

-turg‘imlik;

• 
  
• 
  o‘zgarirvchanlik;
  
• 
  mukammallik;
  

-- serqirralik;

• 
  barqarorlik;
  
• 
  individuallik.
  

Texnikaning turg‘unlik xususiyati - bu muayyan usul texnikasi qayta-qayta. takrorlanish davomida shu texnika turg‘un ijro etilishi bilanta’rifianadi.
Texnikaning o‘zgaruvchanlik xususiyati muayyan usul tex- nikasini o'yin vaziyati (o‘z sheriklari va raqiblarning joylashishi, ular- ning harakat yo‘nalishi, tezligi, to‘piling yo'nalishi. tezligi va baland- pastligiga qarab) talablariga mos tartibda o‘zgartirishni anglatadi.
Texnikaning mukammallik xususiyati har bir usul texnikasi mukammal o‘zlashtirilgandan key in boshqa usul texnikasiga o‘rgatishni aniqlaydi.
Texnikaning serqirralik xususiyati har bir o‘yin usulini keng doirada ko‘pyoqlama va turli yunalishlarga ijro etilishini anglatadi. Masalan, to'pni o'ng qo'lda ham, chap qodda ham bir xil mahorat baland urib yurish (yugurish) qobiliyati.
Texnikaning barqarorlik xususiyati har bir usul texnikasi o‘zgaruvchan vaziyatlar tasirida, ichki (endogen-toliqish, salbiy ruhiy holatlar) va tashqi (ekzogen-iqlim, ob-havo, kun-tun tartibining o‘zgarishi, tomoshabinlar olqishi va h.k.) omillar tasirida ham turg‘un va barkaror ijro etilishini anglatadi.
Texnikaning individuallik xususiyati - bu har bir shug‘ullanuv- chini o‘z imkoniyatlari (bo‘yi, qaddi-qomati, harakat tajribasi hara­kat zahirasi va h.k.) dan kelib chiqib, o‘rganiiayotgan usulni “model texnika “nusxasiga asosan uziga xos mazmunda ijro etish tartibini ifodalaydi.
Sport texnikasi nazariyasida “model (etalon) texnika“, “maqbul (ratsional) texnika“ va “indivudual texnika” tushunchalari mavjud. Sport texnikasiga o‘rgat.ish jarayoni bu “model“ yoki “ratsional” texnika nusxasini ko‘chirish, uni qanday boisa, shunday mazmunda o‘zlashtirishga qaratilmaydi, aksincha bu “nusxalar” namuna sifatida xizmat qilishi lozim, shu “nusxalarga” mo‘ljal qilgan holda o‘rgatilayotgan usulni o‘z imkoniyatiga qarab “shaxsiy mazmunda” ijro etilishini (yoki o‘rganishni, o'zlashtirishni) anglatadi.
Burilishlaming ikki xil turi rnavjud - oldinga va orqaga burilish. Sakrab to‘pni

to'xtashni bajarish uchun o‘yinchi yugurishidan so“ng qisqa sakrashni bajaradi, qiyin bir vaqtning o‘zida ikkala oyoqda yerga tushadi. 0‘yinchi sakrab turib to'xtashni bajarayotgan paytda uning oyoqlari elka kengligida turishi, tizzalar, bukilgan dumba pastroqda turishi, bosh ko‘tarilgan va qorin bilan vertikal chiziqda turishi, qo'llar bosh darajasigacha ko'tarilishi, qo‘l barmoqlari keng ochilgan bo‘lishi kerak. Yaxshi bajarilgan sakrab turib to‘xtash o‘yinchiga muvazanatni saqlab qoiishiga ikkala oyoqda burilish uchun qadam tashlashga imkon beradi. Burilishlaming ikki xil turi mavjud oldinga burilish va orqaga burilish. Oldinga burilishni bajarish uchun o‘yinchi to‘p tomonga qadam tashlaydi, boshqa oyog'idan esa tayanch sifatida foydalanadi. Hujumchi tajovuzkor usulda burilishlami bajaradi, bunda to’pni imkoni boricha tanasiga yaqinroq ushlaydi. Ortiqcha burilishni bajarish o‘yinchini tayanch oyoqda orqaga ugirilishga majbur qiladi (boshqacha aytganda o'ng qo‘l tirsagi chap tashqi oyoqqa nisbatan orqaga harakatlanadi). Ikkala burilishlami oldinga orqaga bajarishadi. 0‘yinchi past tik turishi holatini saqlab qolishi, qoilar tirsaklarini kengroq ushlab turishi, oyoqlarni esa yelka kengligida ochib turishi zarur. Bu to‘pni berkitib turishga va qo'lni muvozanatlashgan xolatda burilishga imkon beradi.

0‘yinjarayonida o‘yinchi bo‘shjoyga turli xil chiqishlarni bajaradi. Bunda u past tik turish xolatini, yaxshi muvozanatni saqlab qolishi xamda oyoqlarni turli yo‘nalishlarda harakatlantira olishi lozim. 0‘z harakatiga qarama-qarashi boigan tomonga tayanch oyoqni emas balki, boshqasini siljitish bilan bajarilishi zarur, agar o‘yinchi maydonning o‘ng tomonga aldamchi harakat qilishi keyin tezda tayanch bo‘lmagan oyog‘ini chapga qo‘yishi va bo‘sh joyga tezlik bilan o‘tib olishi kerak. Shu narsa muximki dgentlar va siljishlami bajarishda o‘yinchi to‘xtalishli sur'atdan foydalanishi (harakat tezligini o^bzgartirishi) lozim. Bunday strategiyaning qoilanilishi himoyachini tushunmovchilikka olib kelish yoki adashtirishga uning muvozanatini buzishga mo‘lajallangan.
Yuqorida qayd etilganidek, bu bob oyoqlar ishlashiga qarati'lgart. Quyida uchta sakrab to‘xtash, burilishlar va bo‘sh joyga tezda o⁴tib olishmashqIarigaurg‘uberilganholdabayonqilinadi.Barchamashq!ar basketbolchilarning oyoqlari ishini takomillashtirishga muljallangan.