Mavzu: Biologik fanlar tizimi, ularning zamonaviy muammolari va yutuqlari reja

Genetika - tirik organizmlarning irsiyati va uzgaruvchanligini urganadigan fan bulib, grekcha «geneticos» - tugilish, kelib chikish degan manoni anglatadi (V.Betson, 1906 y).
X,ar kaysi tur uziga xos belgilari bilan farklanadi va shu belgilarni avloddan-avlodga berib boradi. Bu xususiyat irsiyatning mavjudligini yakkol isbotlaydi. Biologik xilma xillik esa - uzgaruvchanlik natijasidir.
Insoniyat azaldan tiriklikka kizikish bilan karagan.
Xdyotga, tiriklikka bulgan karash xam fakatgana ruxiy olam tushunchalari nuktai nazari bilan talkin etildi. Shuning bilan birga xar xil kuzatishlar natijasida dunyoviy ilm matlumotlari xam tuplanib borildi. Tirik tabiatni urganish dexkonchilik ishlarini rivojlantirishda uz aksini topdi. Insoniyatni» kuya asarlik tajribasi tabiatni urganish soxasida kupgina amaliy natijalar berdi. Shu amaliy natijalar noxiyasida biologiya xam fan sifatida shakllana bordi. Biologiya fanining shakllanishi va rivojlanishi sodir buldi. Biologiya fanining tarixiy rivoji ruxiy olam fanlari, diniy karashlar va moddiylikka asoslangan fikr-muloxazalar asosida ruy berdi.

2. 
   Biologiya faning tarixiy rivojlanishi.
   

Dastavval kadimgi yunon faylasuflari tabiat xodisalarini va dunyoni tabiiy kelib chikishini izoxlashga moddiylik asosida yondoshdilar Demokratik rarcha ulik va tirik jismlar atomalardan iboratliginy xamda material tanacha xususiyagi shu atomlar kattaligi, shakli ularning joylashish tartibi va mikdoriy nisbatlariga boglikdigini uktirdi.
Aristotel (e.a. 384-322 y) dunyoningreal mavjudligi vauni anglab olish mumkinligini takidladi. U biologiya soxasida kup ishlar sildi va xayvonlarnint 510 turini izoxlab, ilk bor ular tasnifini keltiradi. U tabiatning umumiy uygunlik va rivojlanishi jarayonida murakkablashishi kabi goyalarni ilgari surdi.¹
Tabiatda uzgarishning mavjudligi va uning kay tarzda ruy berishi azaldanok faylasuf va tabiatshunoslik uchun kizikarli soxa bulib kelgan va bir biriga karama karshi metafizik xamda dialektik karashlar mavjud bulgan. Metafizikaga kura tabiatdagi xar kanday xodisa uzgarmas, turgun uzgarish sodir bulsada, son jixatdan bulib, buyum va xodisaning tub ma’noda xossasi uzgarmas koladi. Organik olam xakidagi metefizik dunyokarash kreatsionizmlar. Kreatsionistik goyaga kura iloxiy kuch usimlik, odam va xayvonni yaratgan, bulib, barcha tirik mavjudotlar paydo bulganidan uzgarmagan va uzgarmaydi.

1
Dialitik dunyokarashga kura borlik muntazam ravishda uzgarib turadi, karama-karshiliklar kurashi tufayli rivojlanadi va mikdor uzgarishlari yangi sifat uzgarishlariga olib keladi. Kupgina kadimgi mutafakkirlar (G ipakrat, Demokrit) tirik moddalarning tabiiy kelib chikishi va evolyusiyasi xamda yashash uchun kurash goyalari ilgari surib, dialektik nazariya asosida fikr yuritganlar.
Biologiyaning shakllanishi va rivojida keskin davr buyuk ingliz olimi Ch.Darvinning sodda shaklidan murakkabrokka asta-sekin milliard yillar davomida, er evolyusiyasi nazariyasining yaratilishi bilan boshlandi. Bu nazariya usimlik va xayvonot olamidagi barcha murakkab jarayonlar xakidagi tushunchalarni tubdan uzgartirdi va kayta shakllantirdi.
Biologiya fanining rivojlanishi jarayonida mavjudotlar shakllarining tuzilishi, faoliyati, tarakkiyoti, evolyusiyasi va ularnint atrof-muxit bilan munosabatini chukur urganuvchi tarmokdar vujudga keldi.
Tirik tabiatdagi barcha jarayonlarni ilmiy nazariyalarga asoslangan xolda organizm kismlari va organizmdagi yaxlit uygunlashgan faoliyat sir - asrorlarini va umuman shriklikning kelib chikish, evolyusiyasini, unga xos belgi va xususiyatlarini chukur talkin etish, biologiyaning muxim vazifalaridan biridir.
Tiriklikning tub moxiyatlaridan biri xar bir organizmga xos bulgan irsiy xususiyatlarning uning avlodlariga utishi bilan shu organizmlarga xos xususiyatlarning saklanishdan iboratdir. Bu tiriklik mavjudot tarktbiy kismining uz-uzidan xosil bulishini ta’minlovchi jarayonlar tufayli nuklein kislotalar faoliyatlari asosida ruy beradi. Tirik mavjudotlarga uzgacha belgilarning paydo bulishi, ya’ni uzgaruvchanlik xosdir. Bu jarayon xam irsiyat moddasi - nuklein kislotalardagi uzgarish natijasida sodir buladi. Yukorida bayon etilgai tiriklikning barcha belgi va xususiyatlari katorida sharoitga moslashish , uz-uzini brshkarish, xosil kilish xamda ichki muxit sharoitining barcha kursatkichlarni turgun xolatda saklash ya’ni organyazm gomeostazini belgilab berish kabi murakkab jarayoilar majmui xar bir tirik mavjudot uchun xos bulgan belgilarning zamonaviy tushunchasi xisoblanadi.
Kurrai zamindagi turli-tuman usimlik va xayvonot dunyosi shundaygina tarkalib kolmay, balki uning tarkalishini uzaro uzvny boglanish xosil kilgan yagona xamkor sistema bunyod etadi.
Bu sistema yaratuvchilar, iste’molchilar, organnk moddalarni parchalovchilar xamda muxitning kisman tirik bulmagan tarkibiy kismlarini uz ichiga oladi. Tarkibiy kismlar orasidagi munosabat va shu jarayonda insonning urni muxim axamiyatga egadir. Munosabatlararo jarayondan inson uziga naf chikarish bilan mavjudotlar va atrof muxit urtasidagi mutanosiblik alokasining buzilmasligi ekologiyaning dolzarb masalasi tarzida urganiladi.
Biologiya fani bulgusi agronom, seleksionerlarning shakllanishida dunyokarashidagi ilmiy-tabiiy biri xisoblanadi. Zamoiaviy biologiya bir tomondan xayot faolnltining fizikximiyaviy asoslari va sistemali mexanizmlarni anglatuvchi bilimlarining tez rivojlanayotganligi bilan ifodalansa, ikkinchi tomondan biologiyaning sopial moxiyagi ortishi, ya’ii biologiyaning jamiyat xayoti xamda uning urganish ob’ekti xisoblanishi bilan uzviy boglikdigi ortib bormokda.

1