mavzu; bozor munosabati modellari reja; Aralash iqtisodiyot modeli Bozor iqtisodiyoti

Bozorning asosiy shakllari: 
Qoplash kengligi bo'yicha bular mahalliy, milliy va xalqaro bozorlar; 
Sotish va sotib olish ob'ektiga qarab, bu tovar va xizmatlar bozorlari va resurslar bozorlari (mehnat bozori, 
kapital, yer, tadbirkorlik qobiliyati); 

---

Narxlarni belgilash usuliga ko'ra, bu oldindan belgilangan narxlarga ega bozorlar va sotib olish va sotish 
jarayonida narxlar belgilanadigan bozorlar; 
Tashkilot shaklida bular shaxsiy aloqani talab qiladigan yoki aloqani talab qilmaydigan bozorlardir. 
Yuqorida aytib o'tilganidek, bozor iqtisodiyoti sharoitida nima va qanday ishlab chiqarish kerakligi haqida 
ma'lumot narxlar bilan ta'minlanadi. Ularning yordami bilan ijtimoiy ehtiyojlar aniqlanadi va jamiyatning 
cheklangan resurslari ushbu resurslardan foydalanish mumkin bo'lgan joyga yo'naltiriladi. eng yaxshi 
tarzda. Agar bozor iqtisodiy mexanizmini eng umumiy tarzda tasavvur qilishga harakat qilsak, ya'ni. bozor 
iqtisodiyoti jamiyatning asosiy iqtisodiy muammolarini qanday hal qilsa, u shunday ko'rinishga ega bo'ladi. 
Nima ishlab chiqarish kerak? Bu jamiyatning ko'plab ehtiyojlarini qaysi mahsulotlar eng yaxshi qondirishi 
va ularning qanchasini ishlab chiqarish kerakligi haqida. Narxi va sifati iste’molchilarni qoniqtiradigan 
o‘sha mahsulotlar xarid qilinadi. Boshqa tomondan, ishlab chiqaruvchilar narxi ishlab chiqarish 
xarajatlarini qoplaydigan va foyda keltiradigan tovarlarni ishlab chiqaradi. Talab va taklifning o'zaro 
ta'sirida tovarlar narxi shakllanadi. Iste'molchi talabi nima va qancha ishlab chiqarishni aniqlashda hal 
qiluvchi rol o'ynaydi. Iste'molchi talabi oshganida, foyda ko'payadi, bu esa ishlab chiqarishni kengaytirish 
uchun signal bo'lib xizmat qiladi. Aksincha, agar iste'molchi talabi kamaysa, foyda kamayadi va ishlab 
chiqarish pasaya boshlaydi. 
Qanday ishlab chiqarish kerak? Boshqacha qilib aytganda, muayyan mahsulotni ishlab chiqarishda qanday 
resurslar va qanday texnologiyadan foydalanish kerak? Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish eng 
samarali, eng foydali texnologiyadan foydalanadigan korxonalar tomonidan amalga oshiriladi. Samarali 
texnologiya narxlari nisbatan past bo'lgan bunday resurslarni tanlashni o'z ichiga oladi. Agar mamlakatda 
qimmatbaho asbob-uskunalarni sotib olish uchun kapital yetishmasa, lekin ayni paytda arzon ishchi kuchi 
mavjud bo'lsa, u holda mehnat talab qiladigan texnologiya tanlanadi. Shunday qilib, resurs narxlari qanday 
ishlab chiqarish masalasini hal qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. 
Kim uchun ishlab chiqarish kerak? Ya'ni, ishlab chiqarilgan mahsulot jamiyat a'zolari o'rtasida qanday 
taqsimlanishi kerak? Asosan, mahsulotlar iste'molchilar o'rtasida iste'molchilarning ular uchun bozor 
narxini to'lash qobiliyatiga qarab taqsimlanadi. Bu imkoniyatlar, o'z navbatida, iste'molchilarning 
daromadlari bilan belgilanadi. Pul daromadlari esa uy xo'jaliklari resurslar bozoriga etkazib beradigan 
resurslarning miqdori va sifatiga (mehnat, kapital, yer, tadbirkorlik qobiliyatining miqdori va sifatiga) 
bog'liq. Taqdim etilgan resurslar evaziga uy xo'jaliklari daromad oladi. Daromad miqdori bevosita resurslar 
narxiga bog'liq. Demak, resurslar bahosi pirovardida ishlab chiqarilgan ijtimoiy mahsulotni taqsimlashda 
iste’molchi oladigan daromadni ham, mahsulot miqdorini ham belgilaydi. Iste'molchining nima sotib olishi 
tovar va xizmatlar narxlariga bog'liq, boshqacha qilib aytganda, mahsulot narxi iste'molchi oladigan tovar 
va xizmatlar assortimentini aniqlashda asosiy rol o'ynaydi. 
Shunday qilib, bozor iqtisodiy mexanizmida narxning o'rni juda katta, narxlar 
ijtimoiy ehtiyojlarni aniqlash 
nimani va qanday miqdorda ishlab chiqarishni signallash, 
qaysi texnologiya eng samarali ekanligi haqida ma'lumot uzatish, 
ijtimoiy mahsulotni taqsimlash mexanizmini aniqlash; 
odamlar iste'molining ko'lami va tuzilishiga ta'sir qiladi. 

---

Bozor iqtisodiyoti qanday ishlashini yaxshiroq tushunish uchun uni oddiy model shaklida tasavvur 
qilaylik iqtisodiy muomala. Faraz qilaylik, iqtisodiyot yopiq, ya'ni unda tashqi savdo yo'q. 
O'tkazma - bu boshqa birlikka tovar, xizmat yoki aktivni (moliyaviy yoki nomoliyaviy) taqdim etuvchi 
institutsional birlik evaziga hech qanday to'lov (tovar, xizmat yoki aktiv shaklida) ololmaydigan 
operatsiyadir. Ijtimoiy to'lovlar. 
Diagrammadagi tashqi sxema to'lovlar oqimini, xarajatlar va daromadlar oqimini ko'rsatadi. 
Diagrammadagi ichki moliyaviy sxema tovarlar va ishlab chiqarish omillarining jismoniy harakatini 
ko'rsatadi 
Iqtisodiy muomala modelidan kelib chiqadiki, umuman iqtisodiyotda: 
o firmalarning sotish summasi uy xo'jaliklari daromadlari yig'indisiga teng; 
o umumiy ishlab chiqarish qiymati uy xo'jaliklari daromadining umumiy qiymatiga teng; 
o daromad tovar va xizmatlarni sotib olish xarajatlariga teng. 
Biz o'rnatilgan bozor iqtisodiyoti qanday ishlashini eng umumiy tarzda bilib oldik. Shu bilan birga shuni 
ham yodda tutish kerakki, bozor iqtisodiyoti tizimining paydo bo'lishi va rivojlanishi uzoq davom etadigan 
jarayondir. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar tarixida bu bir asrdan ko'proq vaqtni oldi. 
Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va rivojlanishining shart-sharoitlari yoki shart-sharoitlari. 
1. Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va rivojlanishining asosiy sharti ijtimoiy mehnat taqsimoti va