mavzu; bozor munosabati modellari reja; Aralash iqtisodiyot modeli Bozor iqtisodiyoti

ixtisoslashuv. Ular mehnat unumdorligini oshiradi, ortiqcha ishlab chiqarishning paydo bo'lishiga olib 
keladi va shu orqali tovar xo'jaligi va bozor almashinuvining rivojlanishiga olib keladi. 
2. Bozor iqtisodiyotining normal faoliyat yuritishi uchun rivojlanish zarur xususiy mulk ishlab chiqarish 
vositalariga. Ijtimoiy mehnat taqsimoti va ixtisoslashuv ishlab chiqaruvchilarning yakkalanishiga sabab 
bo'lib, xususiy mulkning rivojlanishini ham rag'batlantiradi. Xususiy mulk bozor iqtisodiyoti sharoitida 
mulkning hukmron shakli hisoblanadi. U yakka tartibdagi xususiy mulk va korporativ (aksiyadorlik) 
xususiy mulk shaklida harakat qiladi. Shu bilan birga, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat, 
aralash va kooperativ mulklari, shuningdek, jamoat tashkilotlarining mulklari muhim o'rin tutadi. 
3. Xususiy mulk mehnat unumdorligini oshirish, texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etishni 
takomillashtirish uchun yangi rag'batlarni yaratadi. Ko'rinadi shaxsiy manfaat ishlab chiqaruvchilar va 
mulkdorlar o'z resurslarini yanada samarali taqsimlash va ulardan foydalanish. U turli yo’llar bilan 

---

namoyon bo’ladi, xususan, ishchi kuchi egalari ko’proq ish haqi olishga, pul kapitali egalari ko’proq foiz 
olishga, tadbirkorlar ko’proq foyda olishga, iste’molchilar arzonroq narxga ko’p narsalarni olishga 
intiladilar. 
4. Bozor iqtisodiyoti samarali faoliyat yuritishi, resurslardan eng katta foyda keltirishi uchun zarur. tanlash 
erkinligi va ishlab chiqarish omillarining harakat erkinligi. Bu erkinliklar xususiy mulk bilan 
chambarchas bog'liq. Tanlash erkinligi resurs egalari resurslardan o'zlari xohlagancha foydalanishlari 
mumkinligini anglatadi. Iste'molchilar o'z ehtiyojlarini qondirish uchun kerakli tovarlarni sotib olishlari 
mumkin. Agar hamma tanlasa eng yaxshi variant, keyin butun jamiyat ham foyda keltiradi. Tarixan aynan 
shuning uchun bozor iqtisodiyotining tarqalishi faqat feodal cheklovlarni bekor qilish, siyosiy demokratiya 
va shaxsiy erkinlikni rivojlantirish bilan mumkin bo'ldi. 
5. Bozor iqtisodiyotining samarali faoliyat yuritishining sharti ham davlatning iqtisodiyotga aralashuvi, 
uning davlat tomonidan tartibga solish. Bu haqda biz o'quv qo'llanmaning keyingi bo'limlarida batafsil 
gaplashamiz. Endi shuni yodda tutish kerakki, bozor iqtisodiyotining kamchiliklari bor va bu 
kamchiliklarni bozor iqtisodiyotini davlat tomonidan tartibga solish orqali qandaydir tarzda bartaraf etish, 
tuzatish mumkin. 
6. Bozor iqtisodiyotining samarali faoliyat yuritishi uchun axloq kerak, normalari insoniyat tomonidan 
ishlab chiqilgan. Bular inson hayotiga hurmat, adolat, halollik, ekspluatatsiyadan voz kechish, despotizm 
va avtoritarizm, axloqiy tanlash erkinligi, hayotning hech qanday shakliga zarar bermaslik istagi kabi 
umuminsoniy qadriyatlardir. Tarix shuni ko'rsatadiki, bozor iqtisodiyoti narx va foydani boshqaradigan, 
eng xudbin insoniy instinktlarga murojaat qiladi, moddiy ne'matlarni isrofgarchilik bilan iste'mol qilishga 
haddan tashqari ishtiyoqni keltirib chiqaradi, adolatga zarar yetkazadigan xudbinlik, ekspluatatsiya va 
adolatsizlikning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. va insoniyat. Bu, ayniqsa, vaqtinchalik biznes 
vazifalari uchun to'g'ri keladi. Uzoq muddatda, halol va adolatli biznes xulq-atvori samaraliroq ekanligi 
ma'lum bo'ldi. Ko'pgina iqtisodchilar, faylasuflar, sotsiologlar uzoq muddatda biznesning axloqiy xulq-
atvori va ijtimoiy mas'uliyati biznes samaradorligiga mos keladi deb hisoblashadi. Bozor iqtisodiyoti 
taraqqiyoti davrida yuqori turmush darajasiga erishgan mamlakatlarda jamiyatning cheklangan 
resurslaridan samarali foydalanish maqsadlariga katta darajada javob beradigan protestant etikasi keng 
tarqalganligi bejiz emas. 
Tovarlar va ishlab chiqarish omillari bozorlarining normal ishlashi uchun bozor infratuzilmasi zarur.