mavzu; bozor munosabati modellari reja; Aralash iqtisodiyot modeli Bozor iqtisodiyoti

Yo'qotmang. Obuna bo'ling va elektron pochtangizdagi maqolaga havolani oling. 
Globallashuv davrida eng kam rivojlangan davlatlar ham bozor iqtisodiyoti modelini qurishga intilmoqda. 
Bu har qanday mamlakat uchun juda og'riqli o'tishdir. Hozirgi vaqtda dunyoda bozor iqtisodiyoti o'zining 
barcha afzalliklari va kamchiliklari bilan hukm surmoqda. Ushbu maqolada biz qanday iqtisodiy tizimlar 
mavjudligini qisqacha ko'rib chiqamiz va bozor modeli haqida batafsil to'xtalamiz. 
Bozor iqtisodiyotini tavsiflashdan oldin, avvalo, iqtisodiy tizim nima ekanligini va bozordan tashqari 
qanday modellar mavjudligini tushunish kerak. 
Iqtisodiy tizim va uning modellari 
Iqtisodiy tizim - jamiyatning yaxlitligini, iqtisodiy tuzilishini tashkil etuvchi o'zaro bog'liq iqtisodiy 
elementlar yig'indisidir; iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish, ayirboshlash va iste’mol qilish hamda ularni 
taqsimlash yuzasidan rivojlanadigan munosabatlarning birligi. 
Iqtisodiy tizimlarning uchta modeli mavjud. Ular juda shartli ravishda bo'linadi, chunki ular umumiy 
xususiyatlarga ega va davlat va uning siyosatiga qarab farq qilishi mumkin. Bu an'anaviy, buyruqbozlik va 
bozor iqtisodiy modellari. 
An'anaviy model avloddan-avlodga o'tib kelayotgan an'analarga asoslanadi. Iqtisodiyotning bu turi faqat 
rivojlanmagan mamlakatlarda saqlanib qolgan. Ularda an'analar shunchalik kuchliki, texnik taraqqiyot yo 
juda qiyinchilik bilan qabul qilinadi yoki butunlay inkor etiladi. An'anaviy modelning xususiyatlari: 
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida bozor mehnatining katta ulushi va texnologiyaning yomon rivojlanishi. 
Buyruqbozlik modeli davlatning barcha moddiy resurslarga egalik qilishiga asoslanadi. Barcha qarorlar 
davlat organlari tomonidan qabul qilinadi. U rejali iqtisodiyot deb ham ataladi, chunki ishlab chiqarish 
rejasi har bir korxonaga nima va qanday hajmda ishlab chiqarishni ko'rsatadi. Ushbu turdagi iqtisodiyot 
SSSRda mavjud edi. Masalan, zamonaviy Xitoyda aralash iqtisodiy tizim mavjud - u ham buyruqbozlik 
modeli, ham bozor modeli xususiyatlariga ega. 
Bozor modeli, birinchi navbatda, resurslarga xususiy mulkchilik, shuningdek, bozorlardan foydalanish 
bilan tavsiflanadi. Bozor talab va taklif qonuni bilan boshqariladi. Keling, bozor modelining qanday 
xususiyatlari va afzalliklarini batafsil ko'rib chiqaylik. 

---

Bozor iqtisodiyotining tamoyillari va asosiy belgilari 
Bozor iqtisodiyoti quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 

Davlatning iqtisodiy faoliyatga cheklangan aralashuvi. 

Erkin tadbirkorlik. Ishlab chiqaruvchining o'zi o'z faoliyat shaklini tanlaydi va iste'molchi nima sotib olishni 
o'zi hal qiladi. 

Bozor bahosi. U talab va taklif mexanizmiga asoslanadi. 

Xo'jalik yurituvchi sub'ektlar - korxonalar, odamlar va boshqalar o'rtasidagi shartnoma munosabatlari. 

Mulkchilik shakllarining xilma-xilligi. 
Bozor modelining asosiy xususiyatlari: 

Bozor xaridorga yo'naltirilgan. 

Xom ashyo yetkazib beruvchilar va mahsulot xaridorlarini erkin tanlash. 

Mulkchilikning turli shakllari: davlat, jamoa, xususiy, kommunal. 

Ishlab chiqaruvchining mustaqilligi va uning to'liq ma'muriy mustaqilligi. 
Bozor iqtisodiyoti ko'plab afzalliklarga ega. Har birimiz o'z kompaniyamizni ochishimiz, millioner 
bo'lishimiz va o'zimizga sayohat qilishimiz va o'zimiz xohlagancha hayotimizni qurishimiz mumkin. 
Albatta, hech kim muvaffaqiyatsizlik va bankrotlikdan himoyalanmagan, xavflar juda katta bo'lishi 
mumkin. Iqtisodiy erkinlik hamma narsani yo'qotish imkoniyatini ham nazarda tutadi. 
Bozor iqtisodiyotiga qanday o'tishimiz mumkin? 
Bozor iqtisodiyotiga o'tish vasvasasi va ko'plab imtiyozlar potentsialiga qaramay, ba'zi mamlakatlar bozor 
modeliga o'tishda ikkilanishadi, chunki u o'z kuchi bilan to'la bo'lishi mumkin. O'tishning o'zi bunday 
mamlakat aholisi uchun juda og'riqli va bu inqilobga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, agar hukumat 
buyruq yoki an'anaviy model ostida ham o'zini yaxshi his qilsa, u xudbinlik qiladi va har qanday yo'l bilan 
bunday o'tishning oldini oladi. Mamlakat qashshoqlik yoqasida bo'lishi mumkin, ammo hukumatdagi 
odamlar o'z ehtiyojlarini qondirishi mumkin. 
Ammo agar inqilob yoki hokimiyat o'zgarishi ro'y bersa, u holda bozor modeliga o'tish ehtimoli yuqori. 
Ikkita tubdan farq qiladigan o'tish strategiyasi mavjud: