Mavzu: Bug'doyda nav almashtirish va nav yangilanishining ilmiy asoslangan muddatlari. Reja: Kirish

Yumshoq va qattiq bug’doyning tur xillari. Turlar boshoq va donning barqaror morfologik belgilariga ko’ra tur xillarga bo’linadi. Turlarning tur xillarga bo’linishi, shu shakllarni biologik xususiyatlari haqida tasavvur bermaydi va ularni ekologik hamda geografiya bilan bog’lamaydi. Ammo tur xillarga bo’linishi amaliy maqsadlar uchun qimmatli hisoblanadi va navlarni morfologiyasiga qarab tizimlash imkonini beradi. Bug’doy tur xillarining asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

1) qiltiqlarining bor yoki yo’qligi (ular tukli, tuksiz ham bo’lishi mumkin)

2) boshoqning ranggi (oq, qizil, qora)

3) qiltiqlarining ranggi (boshoq ranggi bilan bir xil yoki oq va qora boshoqlarda qora qiltiqlar bo’lishi)

4) donlarning ranggi (asosan oq va qizil, oq ranglilari sof oq, sarg’ish, och pushti, qizilcha-to’q pushti, qizg’ish-jigarranglar) kiritiladi.

Har bir turli xil morfologik belgilari, biologik va ishlab chiqarish xususiyatlari bilan farq qiladigan qator navlarni o’z ichiga oladi. Bitta tur xil doirasida kuzgi va bahorgi, tezpishar va kechpishar navlar uchraydi, ular qishga, qurg’oqchilikka, to’kilishga, kasallik va zararkunandalarga chidamliligi va boshqa xususiyatlari bilan farq qilishi mumkin. O’zbekistonda va Mustaqil hamdo’stlik mamlakatlarida ekiladigan ko’pchilik navlar yumshoq bug’doyni-lyutessens, albidum, alborubrum, milturum, grekum, eritrosperum, ferrigineum, eritroleukon, sizium, gostianum, barbarossa, velutunum tur xillariga, qattiq bug’doyniki esa -melyanopus, leukomelan va gordeiforma tur xillariga kiradi.

O’zbekistonda kuzda ekiladigan yumshoq bug’doyni biologik kuzgi, bahorgi, duvarak navlari sug’oriladigan va lalmikor yerlarda keng tarqalgan. Kuzda qattiq bug’doyning duvarak va bahorgi navlari ekiladi. Quyida kuzgi, bahorgi, duvarak yumshoq va qattiq bug’doylarni sug’oriladigan va lalmikorlikda ekish uchun davlat reyestiriga kiritishtgan va keng tarqalgan qimmatli navlari keltirilgan.

4.