Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
kimyoviy ishlab chiqarish mahsulotlari va tabiat boyliklarini asrab-avaylashni bilish.
Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:
badiiy va san’at asarlari bo‘lgan me’moriy obidalarni tiklashda kimyoviy birikmalardan foydalanilganligi haqida tushunchaga ega bo‘lish.
Dasrning turi: An`anaviy. Yangi materialni o’rganuvchi dars.
Darsning usuli: Tushuntirish. Savol- javob
Darsning jihozi: kimyo faniga oid rasmlar, slaydlar va o’quv darsligi.
Darsning tashkiliy qismi:
1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.
3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.
Yangi darsni rejasi.
Yangi darsning bayoni.
“Oltingugurt” mavzusi bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish
1. Berilgan modda sulfat kislota ekanligini tajribalar yo‘li bilan isbotlang.
2. Suyultirilgan hamda konsentrlangan sulfat kislotani rux metaliga
ta’siri turlicha ekanligini isbotlang (Tajribalarni bajarishda
ehtiyot bo‘ling!). Tajribalarda sodir bo‘lgan reaksiyalarning tenglamalarini
yozing.
3. Sizga uchta probirkalarda rangsiz eritmalar berilgan. Probirkalarning
qaysi birida xlorid kislota, qaysi birida sulfat kislota va
qaysi birida o‘yuvchi natriy borligini aniqlang.
4. Sizga berilgan osh tuzi namunasida sulfatlar bor-yo‘qligini aniqlab,
tushuntirib bering.
5. Raqamlangan uchta probirkalarda kalsiy xlorid, natriy sulfid va
kaliy sulfat tuzlari berilgan. Qaysi probirkada qanday tuz borligini
tajribalar qilib ko‘rib, aniqlang.
6. Alyuminiy xlorid tuzini alyuminiy sulfat tuzidan olish mumkinmi?
Zarur reaksiya tenglamalarni yozib, tajriba yo‘li bilan isbotlang.
“Oltingugurt guruhchasi” mavzulariga oid masala,
mashq va testlar yechish
Namunaviy masala va mashqlar
1-misol: Reaksiyaning tezlik koeffitsienti 3 ga teng bo‘lganda harorat
50°C dan 70°C ga ko‘tarilsa, reaksiya tezligi necha marta ortadi. Ushbu
reaksiya dastlabki haroratda 2 minut 15 sekundda tugaydigan bo‘lsa, keyingi
haroratda qancha vaqtda tugaydi?
Yechish: 1) Reaksiyaning tezligi necha marta (+50°C dan 70°C ga
o‘tganda) ortishini Vant-Goff qoidasiga muvofiq topamiz.
Kimyoviy reaksiyaning tezligi 9 marta ortadi.
2) Reaksiya t1 da, ya’ni dastlabki haroratda 2 daqiqa 15 soniyada (135
soniya) da tugaydi. t2 da esa bu vaqtdan 9 marta tez tugallanadi.
v (t ) s Javobi : s da 2
135
9
15 15
Musraqil yechish ushun masala va mashqlar
1. Quyidagi sxema bo‘yicha sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarning reaksiya
tenglamalarini yozing.
FeCl Fe OH Fe O
FeS Fe O Fe Fe NO FeS
SO SO H S
3 3 2 3
2 2 3 3 2
2 3 2
→→
→→→→
↓
→→
↑
( )
( )
O4
2. Tarkibida 60% temir (II)-sulfid bo‘lgan 180 g FeS va Fe2O3 aralashmasiga
mol miqdorda xlorid kislota ta’sir ettirildi. Natijada
necha litr (n.sh.da) vodorod sulfid hosil bo‘ladi. Bu miqdor vo176
dorod sulfiddan qancha sulfat kislota hosil qilish mumkin?
3. Sulfat kislotaning 80 g eritmasiga yetarli miqdorda bariy xlorid
eritmasi ta’sir ettirildi. Natijada 11,665 g cho‘kma hosil bo‘ldi.
Reaksiya uchun olingan sulfat kislota eritmasini foiz konsentratsiyasini
aniqlang.
4. 16 g oltingugurtni oksidlash uchun qancha hajm havo kerak?
Havoning 21% ini kislorod tashkil qiladi?
5. Mis kuporosidagi kristalizatsiya suvining massa ulushini
hisoblang.
Test savollari
1. 16 g oltingugurtda nechta atom bor?
A) 3,01·1023; B) 6,02·10²³; D) 3,01·10²⁴;
E) 12,04·1023; F) 12,04·1022
2. 3,2 g oltingugurtning yonishi uchun n.sh.da o‘lchangan qancha
hajm havo kerak?
A) 5,6 l; B) 11,2 l; D) 22,4 l; E) 33,6 l; F) 44,8 l.
3. Qo‘rg‘oshin nitrat tuzining eritmasidan qaysi gaz o‘tkazilganda
qora cho‘kma tushadi?
A) Cl2; B) NH3; D) H2S; E) O2; F) NO2.
4. Oltinchi guruh bosh guruhchasi elementlarining tashqi energetik
qavatida nechta juftlashmagan elektronlar bo‘ladi?
A) 1; B) 2; D) 3; E) 4; F) 5.
5. Temir kolchedanini kuydirsak ikki xil modda hosil bo‘ladi. Ushbu
reaksiyaning tenglamasini yozing va tenglang. Koeffitsientlar
yig‘indisi nechaga teng.
A) 15; B) 16; D) 25; E) 36; F) 38.Yangi mavzuni mustahkamlash.
Yangi mavzu bo`yicha o`quvchilarni baholash.
Uyga vazifa.